Dlaczego warto studiować psychokryminalistykę?

Psychokryminalistyka to nowatorski kierunek studiów pierwszego stopnia (3-letnie studia licencjackie), którego program ma charakter interdyscyplinarny. Interdyscyplinarność oznacza w tym przypadku wiedzę i umiejętności z wielu dziedzin nauki, takich jak: psychologia, kryminalistyka, kryminologia, prawo, socjologia, resocjalizacja i pedagogika. Sama nazwa powstała z połączenia  słów psychologia i kryminalistyka i oddaje istotę tego kierunku: wykorzystanie zdobyczy psychologii do realizacji funkcji, jakie pełni kryminalistyka – usprawnienia procesów zapobiegania przestępczości (funkcja profilaktyczna), rozpoznawania przestępczości (funkcja rozpoznawcza) i wykrywania sprawców przestępstw (funkcja wykrywcza) oraz dowodzenia, że w istocie przestępstwo popełnili (funkcja dowodowa).

Kryminalistyka zaliczana jest do tzw. nauk penalnych, a więc tych nauk prawnych, które zajmują się różnymi aspektami przestępczości i kary. Co za tym idzie, nauczaniem kryminalistyki w Polsce zajmują się najczęściej wydziały prawa uczelni publicznych i niepublicznych. Kryminalistyka jest jednym z wielu przedmiotów fakultatywnych oferowanych w programie studiów prawniczych (w wymiarze 30 lub 45 godzin). Psychokryminalistyka zaś, to 3-letni program studiów obejmujący ponad 1800 godzin zajęć.

Programy nauczania kryminalistyki w Polsce koncentrują się przede wszystkim na wsparciu procesu wykrywania sprawców przestępstw ze strony nauk ścisłych. Taki obraz kryminalistyki podtrzymują zresztą szalenie popularne w Polsce i na świecie seriale telewizyjne obrazujące pracę laboratoriów kryminalistycznych, m.in. z serii „Crime Scene Investigation”. Program psychokryminalistyki uwzględnia również tę perspektywę – tradycyjnie rozumianej kryminalistyki. Studenci zdobywają wiedzę z zakresu taktyki i techniki kryminalistycznej, uczą się praktycznie wykorzystywać zdobytą wiedzę z zakresu daktyloskopii, genetyki sądowej, traseologii, mechanoskopii, balistyki, m.in. podczas symulowanych oględzin miejsca zdarzenia. Atutem kierunku jest jednak przede wszystkim to, że pokazuje studentom także wpływ zdobyczy psychologii na proces wykrywania sprawców przestępstw (i dowodzenia im winy). Zapewne większości osób przychodzi na myśl w tym kontekście dyscyplina naukowa, którą nazywamy psychologią sądową. Psychologia sądowa (forensic psychology) to dziedzina, której zadaniem jest zbieranie, badanie i przedstawianie dowodów dla celów sądowych. Innymi słowy wydawanie opinii przez biegłych psychologów na zlecenie organów procesowych. 

Wkład współczesnej psychologii w kryminalistykę, nauki penalne czy prawo w ogóle wykracza jednak poza tak wąsko zakreśloną problematykę.

W ostatnich dekadach zawdzięczamy psychologii m.in.:

• psychologiczne podstawy i zasady prowadzenia negocjacji w sytuacjach kryzysowych (np. ze sprawcami porwań dla okupu, osobami chcącymi popełnić samobójstwo);
• rozwój metod przesłuchania świadków (np. przesłuchanie poznawcze), w tym szczególnych kategorii świadków: dzieci, osób starszych, osób zaburzonych psychicznie;
• rozwój technik przesłuchania podejrzanych i oskarżonych, w tym rozwój instrumentalnych i nieinstrumentalnych metod wykrywania kłamstwa;
• renesans niektórych – z pozoru archaicznych – metod wykrywania sprawców, np. portretu pamięciowego;
• możliwość tworzenia profili psychologicznych (czyli sylwetek społeczno-demograficznych i psychologicznych) nieznanych sprawców przestępstw powstałych na podstawie śladów ich modus operandi – sposobu działania na miejscu przestępstwa;
• powstanie i rozwój metod pozwalających prognozować ryzyko ponownego popełnienia przez skazanego sprawcę przestępstwa  z użyciem przemocy (w tym przestępstw seksualnych);
• programy terapeutyczne dla sprawców przestępstw seksualnych.

O wielu z tych fascynujących zagadnień podczas studiowania kryminalistyki student w ogóle się nie dowie. Student psychokryminalistyki natomiast nie tylko uzyska wiedzę o wspomnianych problemach, lecz także umiejętności, które pozwolą stosować zdobycze psychologii w praktyce.

Kryminalistyka często utożsamiana jest z dwoma jej funkcjami:

• wykrywczą – polegającą na podejmowaniu działań mających na celu wykrycie przestępstwa i jego sprawcy oraz
• dowodową – w ramach której zadaniem kryminalistyki jest efektywne udowodnienie komuś popełnienia przestępstwa.

Psychokryminalistyka to kierunek studiów, który kładzie nacisk na często niedocenianą (lub pomijaną wręcz milczeniem) funkcję profilaktyczną kryminalistyki – w myśl popularnego (w odniesieniu do medycyny) powiedzenia „lepiej zapobiegać niż leczyć”.

Studenci psychokryminalistyki w czasie studiów uczą się o sposobach oddziaływań wobec osób i środowisk społecznych zagrożonych przestępczością, np. w stosunku do osób uzależnionych (od alkoholu, narkotyków), prostytuujących się, w odniesieniu do środowisk zagrożonych patologiami społecznymi, czy różnego rodzaju podkultur – młodzieżowych czy narodowych.

Kryminalistykę interesuje przede wszystkim przestępstwo i jego sprawca, w dodatku do momentu, w którym udowodniona zostanie mu wina. Psychokryminalistyka interesuje się nie tylko sprawcą przestępstwa, lecz także jego ofiarą. Absolwent psychokryminalistyki wie, dlaczego ludzie stają się ofiarami przestępstw, jak postępować z ofiarami przestępstw: jakie przysługują im prawa jako pokrzywdzonym w procesie karnym, jak je przesłuchiwać, aby nie potęgować doznanej krzywdy, jakiej pomocy udzielić im po popełnieniu na ich szkodę przestępstwa. 

Zainteresowanie psychokryminalistyki sprawcą również wykracza poza to, co oferuje kryminalistyka – sprawca jest przedmiotem jej zainteresowania zarówno zanim przestępstwo zostanie popełnione, jak i wtedy, gdy zapadnie wobec niego wyrok skazujący, a on sam odbywa karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym.

Psychokryminalistyka to oferta studiów I stopnia adresowana nie tylko do osób rozpoczynających swoje pierwsze studia. Zapraszamy także osoby, które chcą uzupełnić swoją wiedzę i poszerzyć umiejętności zdobyte w toku studiowania innych kierunków, np. prawa, psychologii, resocjalizacji, pedagogiki, itd. Program z pewnością zainteresuje funkcjonariuszy służb mundurowych, w codziennej pracy (służbie patrolowej, interwencyjnej, kryminalnej, dochodzeniowo-śledczej) stykający się z osobami, weszły w konflikt z prawem, naruszają porządek społeczny, są w grupie ryzyka tego typu zachowań (np. nieletni zagrożeni demoralizacją, a także z ofiarami przestępstw.

Niewątpliwą zaletą psychokryminalistyki jest praktyczny profil kierunku. Oznacza to, że ponad połowa programu studiów obejmuje zajęcia kształtujące praktyczne umiejętności i kompetencje. Studenci zdobywają je podczas zajęć, a także w toku sześciomiesięcznych praktyk zawodowych.  Praktyki mogą realizować w różnorodnych podmiotach, np. w jednostkach policji, aresztach śledczych, zakładach karnych, zespołach kuratorskiej służby sądowej, samorządowych instytucjach pomocy społecznej, podmiotach zajmujących się terapią uzależnień itp.

Mogą również odbywać praktyki w więcej niż jednym miejscu. Takie rozwiązanie lepiej przygotowuje studentów do wejścia na rynek pracy i stwarza szersze możliwości w poszukiwaniu wymarzonego miejsca pracy. 

Absolwenci studiów licencjackich na kierunku psychokryminalistyka opuszczają mury Uniwersytetu SWPS, dysponując:

• wiedzą o charakterze interdyscyplinarnym z wielu dziedzin nauki: psychologii, kryminalistyki, prawa, pedagogiki, socjologii i innych;
• praktycznymi umiejętnościami w zakresie zapobiegania przestępczości i zjawiskom z zakresu patologii społecznej, wykrywania przestępstw i ich sprawców, dowodzenia odpowiedzialności karnej, oddziaływania na sprawców na różnych etapach postępowania karnego: od postępowania przygotowawczego po wykonywanie kary w zakładzie karnym, udzielania pomocy ofiarom przestępstw;
• umiejętnością analizy i rozwiązywania problemów w pracy zawodowej, spoglądania na nie z różnych perspektyw;
• znajomością specyfiki i warunków pracy w różnych podmiotach związanych z psychokryminalistyką, oczekiwań pracodawców;
• dzięki praktykom studenckim – kompetencjami zawodowymi, a niejednokrotnie kontaktami zawodowymi.

Studia na kierunku psychokryminalistyka nie stanowią automatycznej przepustki do pracy w wybranym zawodzie, jak zresztą w przypadku większości kierunków studiów. Absolwent studiów prawniczych nie staje się automatycznie sędzią czy adwokatem (musi odbyć aplikację), a absolwent studiów medycznych – lekarzem (musi odbyć kilkuletni staż i zdać lekarski egzamin państwowy). Wiedza i umiejętności zdobyte w czasie studiowania psychokryminalistyki są pożądane w następujących podmiotach:

• służbach mundurowych (policji, służbie więziennej itd.);
• instytucjach pomocy społecznej (np. ośrodki pomocy społecznej, ośrodki interwencji kryzysowej, centra pomocy rodzinie);
• instytucjach związanych z wymiarem sprawiedliwości, np. zespołach kuratorskiej służby sądowej (w charakterze kuratora społecznego), czy też w charakterze mediatora sądowego;
• instytucjach udzielających pomocy dzieciom i młodzieży, zagrożonych lub doświadczających niedostosowania społecznego (np. młodzieżowe ośrodki wychowawcze, zakłady poprawcze, ośrodki socjoterapii);
• sektorze ochrony osób i mienia i wielu innych.

To, czy absolwent znajdzie zatrudnienie w interesującym go zawodzie, zależy nie tylko od ukończonego kierunku studiów, lecz także jego motywacji, a czasem od spełnienia dodatkowych wymagań (np. praca w policji możliwa jest po pozytywnym przejściu złożonego procesu rekrutacji do służby).

Dyplom ukończenia studiów I stopnia na kierunku psychokryminalistyka uprawnia do rozpoczęcia studiów II stopnia (magisterskich) na dowolnej uczelni, która takie studia oferuje. Nasi absolwenci, którzy chcą kontynuować kształcenie na Uniwersytecie SWPS, mają dwie możliwości.

Mogą kontynuować edukację na studiach II stopnia na kierunku psychologia. Na tych studiach oferujemy dwie specjalności: psychologię w biznesie i organizacjach oraz – niedostępną na żadnej innej uczelni – psychologię uzależnień. To nowatorski program dla osób, które interesują się mechanizmami powstawania uzależnień oraz ich terapią. To dobry wybór dla osób, które chcą rozpoznawać zaburzenia związane z uzależnieniami od substancji i uzależnieniami behawioralnymi, a także udzielać profesjonalnego wsparcia osobom uzależnionym oraz zapobiegać uzależnieniom w różnych grupach wiekowych. Praca w tym obszarze w wielu wypadkach nie wymaga tytułu zawodowego psychologa (który uzyskuje się po ukończeniu 5-letnich jednolitych studiów magisterskich lub studiów I i II stopnia na kierunku psychologia).

Jeśli absolwentom psychokryminalistyki zależy na uzyskaniu tytułu zawodowego psychologa, wówczas wybierają psychologię dla magistrów i licencjatów – to jednolite studia magisterskie, organizowane w indywidualnym toku nauczania w trybie niestacjonarnym, dzięki temu trwają nie 10, a 7 semestrów (czyli 3,5 roku). W ich ramach można realizować specjalizację z psychologii sądowej.