Jak obniżenie wieku emerytalnego wpływa na wysokość emerytur kobiet?

Brak wiedzy na temat oszczędzania na starość oraz polityki społecznej wspierającej długoterminowe gromadzenie funduszy lub niskie zarobki sprawiają, że środki emerytalne, jakimi będą dysponować przyszli emeryci, w tym zwłaszcza kobiety będą niewystarczające. Emerytura jest finansowana ze składek na ubezpieczenie społeczne odprowadzanych do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którym dysponuje ZUS. To czy składka jest odprowadzana i w jakiej wysokości, zależy od tego, jaka umowa jest podstawą świadczenia pracy. Przykładowo, osoby zatrudnione na umowę o pracę podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu. Oznacza to, że pracodawca odprowadza za nie co miesiąc składki na ubezpieczenie emerytalne. Wykonawca umowy o dzieło nie podlega ubezpieczeniu społecznemu i nie odprowadza się za niego składek do ZUS, i tym samym musi samodzielnie zabezpieczyć swoje dochody na przyszłość. Utrata pracy, poważna choroba czy też konieczność opieki nad osobami zależnymi sprawiają, że część kobiet ma znaczącą przerwę w okresie odprowadzania składek. Również uelastycznianie rynku pracy powoduje, że coraz częściej kobiety pracują na podstawie różnych typów umów np. umowy zlecenia, umowy o pracę i umowy o dzieło. Choć stale otrzymują wynagrodzenie za wykonywaną pracę, to jednak nie zawsze wiąże się to z opłacaniem składek emerytalnych. Niepokojący jest fakt, że wiele kobiet dobrowolnie decyduje się na brak aktywności na rynku pracy, za źródło utrzymania wybierając świadczenia społeczne. Według danych GUS za III kwartał 2017 r. aktywność zawodowa kobiet w wieku 25-34 lata spadła do najniższego poziomu od 2003 r. i wynosi 74,2 proc.¹ To sprawia, że wiele z nich nie będzie mogło liczyć na odpowiednie zabezpieczenie finansowe w podeszłym wieku.

W obecnie obowiązującym systemie emerytalnym (nazywanym często systemem zdefiniowanej składki) nabycie prawa do emerytury uzależnione jest tylko od osiągnięcia wieku emerytalnego. Po nowelizacji Ustawy², osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 roku, emerytura przysługuje po osiągnięciu wieku co najmniej 60 lat u kobiet i 65 lat u mężczyzn. Kluczowe znaczenie dla wysokości świadczenia emerytalnego ma staż ubezpieczeniowy i wysokość opłacanej składki. System emerytalny promuje osoby o wysoko i długo opłacanej składce. Osoby opłacające krótko składkę emerytalną lub opłacające niskie składki, będą mieć zatem niskie emerytury. Należy jednak pamiętać, że bez uzyskania wymaganego przez ustawodawcę stażu pracy (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), nie powstaje prawo do emerytury minimalnej, która od 1. marca 2018 wynosi 1029,80 zł. To znaczy, że nie podwyższa się świadczenia do kwoty emerytury minimalnej, jeśli środki zgromadzone przez konkretną osobę nieposiadającą minimalnego stażu nie pozwolą na uzyskanie tej kwoty. W obowiązującym systemie wysokość emerytury ustala się, dzieląc podstawę wymiaru przez tak zwane średnie dalsze trwanie życia osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę osoby, która składa wniosek o świadczenie. Średnie dalsze trwanie życia to liczba miesięcy, przez które według danych Głównego Urzędu Statystycznego średnio żyje osoba z rocznika ubezpieczonego. Ustala się je wspólnie dla mężczyzn i kobiet urodzonych w danym roku. Dzięki temu, że średnie liczy się wspólnie dla obu płci, a nie dla kobiet i mężczyzn osobno, emerytura kobiet jest nieco wyższa, gdyż zazwyczaj mężczyźni żyją krócej. Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota: 1) składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, 2) zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w ustawie oraz 3) środków zewidencjonowanych na tzw. subkoncie. Biorąc pod uwagę powyższy sposób obliczenia świadczenia, wiek emerytalny może wpływać znacząco na wysokość emerytury. Wiek emerytalny decyduje o długości okresu pobierania świadczenia - im niższy tym przeważnie dłużej osoba korzysta z emerytury i tym samym na więcej miesięcy trzeba podzielić to, co zgromadziła w ZUS w okresie aktywności zawodowej. Ponadto wiek ma w takiej sytuacji znaczenie dla długości okresu odkładania składki. Im wyższy wiek emerytalny tym zazwyczaj dłużej osoba odprowadza składki (o ile do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego jest objęta obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego). Warto mieć również na uwadze to, że w ostatnim okresie aktywności zawodowej, zarobki osób pracujących są zwykle wyższe niż na początku ich kariery. Oznacza to, że okres odkładania składki przed przejściem na emeryturę może mieć duże znaczenie dla wysokości podstawy wymiaru emerytury, czyli środków zgromadzonych w ZUS na wypłatę emerytury. Obniżenie wieku emerytalnego dla kobiet ma zatem duże znaczenie dla wysokości ich świadczenia emerytalnego. Jeśli kobiety mają niski wiek emerytalny, to zwykle zaraz po jego osiągnięciu przechodzą na emeryturę i odpowiednio krócej odkładają składki emerytalne i dłużej pobierają świadczenie. To czy system emerytalny spełnia społeczne oczekiwania, ubezpieczeni oceniają różnie w zależności od tego, w jakim są momencie życia. Jeśli są przed emeryturą, to biorą pod uwagę dostępność świadczeń emerytalnych (a więc to, jak trudno spełnić warunki, aby uzyskać świadczenie). Kiedy są na emeryturze, oceniają system przede wszystkim biorąc pod uwagę wysokości samych świadczeń emerytalnych, w tym gwarantowanej przez niego stopy zastąpienia. W przypadku kobiet stopa zastąpienia dotychczasowego wynagrodzenia przez świadczenie emerytalne po obniżeniu wieku emerytalnego będzie się z dużym prawdopodobieństwem obniżać. Warto zauważyć, że według danych ZUS z 2017 r. większy odsetek kobiet (tj. 29,5 proc.) niż mężczyzn pobiera świadczenia niskie w przedziale od 1400,01 do 1600,00 zł³. Obniżenie wieku emerytalnego kobiet, bez jednoczesnej zmiany sposobu obliczania emerytury, sprawia, że świadczenie to nie może stanowić realnego zabezpieczenia dochodów na starość. Dotyczy to zwłaszcza kobiet, które przerwały (poza przypadkami urlopów przeznaczonych na ten cel np. urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego, wychowawczego) aktywność zawodową i pozostają dłuższy czas w domu, aby opiekować się dziećmi lub rodzicami. Nic nie zastąpi kobietom, które odeszły z pracy np. przy okazji wejścia w życie programu 500+ różnicy w przyszłych dochodach emerytalnych. W odróżnieniu bowiem od sytuacji, kiedy są na urlopie wychowawczym, państwo nie opłaca za nie w okresie pobierania tych świadczeń składek na ubezpieczenie społeczne.

¹ Aktywność ekonomiczna ludności Polski. III kwartał 2017, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2018, file:///C:/Users/MT/Downloads/aktywnosc_ekonomiczna_iii_kw_2017.pdf

² Ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, (Dz. U. z dnia 5 stycznia 2017 r. , poz. 38).

³ Zob. opracowanie: Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji i podwyższeniu świadczeń najniższych w marcu 2017 roku, www.zus.pl