Upadłość konsumencka szansą na nowy początek?

Niewypłacalność to sytuacja, w której dłużnik nie jest w stanie wypełniać swoich zobowiązań finansowych np. nie ma wystarczająco dużo pieniędzy na zaspokojenie codziennych potrzeb oraz spłatę pożyczek. Aby takim osobom dać szansę na dalsze życie „bez obciążeń”, wprowadzono upadłość konsumencką. To postępowanie sądowe, które nazywane jest procedurą oddłużeniową. 

Może z niej skorzystać osoba, której niewypłacalność wywołana jest chorobą, wypadkiem czy utratą pracy, czyli powstała z przyczyn losowych. Postępowanie odbywa się na wniosek dłużnika, który jest zobowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, żeby spłacić swoje zobowiązania. Po wykonaniu przez dłużnika wszystkich obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli, sąd orzeka o umorzeniu długów oraz o zakończeniu postępowania upadłościowego. 

Funkcje upadłości konsumenckiej

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej pozwala na oddłużenie (poprzez umorzenie całości lub części długów, których konsument nie jest ani nie będzie w stanie zapłacić) oraz windykację (windykację należności od niewypłacalnego konsumenta przez jego wierzycieli). 

Upadłość konsumencka umożliwia zwolnienie konsumenta z długów. Prowadzi do umorzenia zobowiązań, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości i które nie zostały spłacone w postępowaniu upadłościowym lub w wyniku wykonania planu spłaty. Możliwe jest również, w wyjątkowych sytuacjach, oddłużenie konsumenta bez wykonywania planu spłaty. Efektem takiego postępowania jest zwolnienie konsumenta z długów. Warunkiem skorzystania z tej możliwości jest ustalenie, że konsument zarówno przed ogłoszeniem upadłości, jak i w toku postępowania działa zgodnie z prawem. 

W sytuacji gdy dłużnik zataił informacje stanowiące podstawy do odmowy ogłoszenia upadłości albo w trakcie postępowania zachowuje się nierzetelnie, postępowanie powinno zostać umorzone, bez oddłużenia i bez możliwości jego uzyskania na kolejne 10 lat. Warto podkreślić, że funkcja oddłużeniowa ma w upadłości konsumenckiej pierwszeństwo przed interesami wierzycieli. W efekcie nawet brak majątku, oznaczający niemożność realizowania windykacyjnego celu upadłości, nie blokuje możliwości prowadzenia postępowania w celu umorzenia. 

Postępowanie wszczyna się w sytuacji, w której konsument nie może spłacić swoich długów. Chodzi o to, aby zamiast indywidualnych postępowań sądowych i egzekucyjnych, doprowadzić do spłaty zadłużenia w trakcie jednego postępowania. Dochodzi wtedy do likwidacji (sprzedaży) całego albo części majątku konsumenta. Tak uzyskane środki przekazuje się na spłatę wierzycieli, którzy w określonym czasie zgłosili istnienie swojej wierzytelności do sędziego-komisarza. 

Likwidację majątku przeprowadza wyznaczony przez sąd syndyk, który dokonuje spisu całego dobytku konsumenta, weryfikuje zgłaszane przez roszczenia, spienięża majątek konsumenta i uzyskane środki przekazuje poszczególnym wierzycielom.

Konsumenckie postępowanie upadłościowe przestaje być oddłużeniowym i staje się egzekucyjnym, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika złożył wierzyciel i ujawniły się przesłanki do umorzenia go. W takiej sytuacji, w celu optymalizacji kosztów, postępowanie upadłościowe prowadzone jest nadal, ale tylko w celu likwidacji majątku i podziału uzyskanych kwot między wierzycielami, bez możliwości oddłużenia dłużnika i uzyskania preferencyjnego zaspokojenia prawa dłużnika do mieszkania.

Ogłoszenie upadłości krok po kroku

Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych dzieli się na dwa etapy, tj. postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości i postępowanie upadłościowe prowadzone po ogłoszeniu upadłości, określane też mianem właściwego postępowania upadłościowego. 

Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości ma na celu ustalenie, czy można ogłosić upadłość określonego podmiotu. W ramach tego etapu, można wyodrębnić kilka czynności sprawdzających. Sąd bada, czy jest właściwym organem do rozpoznania wniosku (właściwość rzeczowa i miejscowa), czy zostały spełnione wymogi formalne i fiskalne wniosku, ewentualnie wzywa do uzupełnienia dostrzeżonych braków. Jeżeli dłużnik nie ma zdolności procesowej i nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, sąd upadłościowy ustanawia dla niego kuratora. W wypadku, gdy w sprawie występuje „element obcy”, sąd bada również, czy zachodzi jurysdykcja krajowa. 

Do kompetencji sądu należy również zbadanie, czy konkretny podmiot ma legitymację do złożenia wniosku, czy podmiotowi, wobec którego ma zostać ogłoszona upadłość, przysługuje zdolność upadłościowa oraz czy istnieją podstawy do ogłoszenia upadłości. Na tym etapie postępowania sąd zabezpiecza majątek dłużnika, z kolei na wniosek dłużnika orzeka o zwolnieniu od kosztów sądowych. 

Osoba, wobec której ogłoszona zostanie upadłość konsumencka, ma obowiązek wykonywania zatwierdzonego przez sąd planu spłaty wierzycieli, który może być realizowany do 36 miesięcy. W tym czasie nie można zaciągać kredytów czy wyprzedawać majątku. Upadłość konsumencka nie zwalnia z obowiązku płacenia alimentów, sądowych kar grzywny i naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy.

Jakie konsekwencje niesie za sobą upadłość konsumencka?

Wraz z ogłoszeniem upadłości cały majątek konsumenta staje się „masą upadłości” zarządzaną przez wyznaczonego przez sąd syndyka. Oznacza to, że konsument nie może swobodnie rozporządzać swoim majątkiem (np. sprzedać samochodu). Ma on obowiązek wskazać i wydać syndykowi cały majątek, dokumentację dotyczącą majątku i rozliczeń oraz korespondencję – w przeciwnym razie postępowanie upadłościowe zostanie umorzone, co uniemożliwi konsumentowi skorzystania z możliwości oddłużenia w przeciągu następnych dziesięciu lat.

Po ogłoszeniu upadłości syndyk sporządza inwentaryzację majątku masy upadłości, a następnie przystępuje do sprzedaży majątku upadłego konsumenta – za wyjątkiem przedmiotów pierwszej potrzeby – wyłączonych spod egzekucji. Wraz z ogłoszeniem upadłości natychmiastowo płatne stają się wszelkie (zarówno pieniężne, jak i niepieniężne) zobowiązania konsumenta – np. kredyt wzięty „na raty”. Konsument może robić jedynie niezbędne zakupy jak żywność czy środki czystości, które pokrywane będą przez upadłego z tych funduszy, które nie podlegały zajęciu przez syndyka.

Po ogłoszeniu upadłości działania podejmowane przez konsumenta mogą mieć wpływ na decyzję sądu – bezpodstawne zwolnienie się z pracy może doprowadzić do umorzenia postępowania upadłościowego i braku szansy na oddłużenie. Celem postępowania upadłościowego jest umożliwienie normalnego funkcjonowania osobie zadłużonej przez tzw. „nową szansę", a nie tylko doprowadzenie do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Zgodnie z uzasadnieniem projektodawcy zasada oddłużania osób nieprowadzących działalności gospodarczej ma prowadzić do ograniczania wykluczenia społecznego i mechanizmu dziedziczenia bezradności przez następne pokolenia oraz umożliwienie reintegracji dłużników w legalnym obrocie gospodarczym i ograniczenie tzw. szarej strefy. 

Robert Głowacki

Biogram