Łagodzenie zmian klimatu. Jak przekonywać nieprzekonanych?

Unia Europejska dąży do osiągnięcia niezależności od paliw kopalnych i uczynienia Europy pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu. Zamierza zrealizować to poprzez program Europesjki Zielony Ład. Zakłada on redukcję emisji gazów cieplarnianych o 55 proc. do 2030 r. oraz osiągnięcie celu neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Wdrożenie go wymaga jednak zmian technologicznych, zmian we wzorcach konsumpcji, a przede wszystkim poparcia polityki klimatycznej wśród europejskich rządów i obywateli.

Tożsamość narodowa a postawy proekologiczne

Zrozumienie relacji między poczuciem tożsamości narodowej a stosunkiem do zachowań i polityk proekologicznych może ułatwić opracowanie skutecznych działań proekologicznych.

Jak silnie poparcie społeczeństwa dla polityki klimatycznej Unii Europejskiej, alternatywnych lub tradycyjnych źródeł energii wiąże się z poczuciem tożsamości narodowej obywateli? To zagadnienie przeanalizowali naukowcy z Uniwersytetu SWPS, we współpracy z badaczami z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytetu Waikato w Nowej Zelandii. Wyniki ich badań opublikowano w PLOS Climate.

Z jednej strony, wcześniejsze badania prowadzone w Nowej Zelandii wskazują, że silna tożsamość narodowa może mobilizować zachowania proekologiczne. Prawie 90 proc. Nowozelandczyków wpisuje postawy proekologiczne w swoją tożsamość narodową.

Z drugiej jednak strony, silna tożsamość narodowa niekoniecznie musi przekładać się na większą gotowość do wprowadzania dobrych dla środowiska rozwiązań. Gdy tożsamość narodowa łączy się z poleganiem na źródłach energii postrzeganych jako tradycyjne i stanowiących część tradycyjnego wyobrażenia narodowego - takich jak paliwa kopalne (np. węgiel w Polsce) - transformację energetyczną można postrzegać jako wymuszoną z zewnątrz.

Czym jest narcyzm narodowy?

Naukowcy wzięli pod uwagę dwie formy tożsamości narodowej. Pierwsza to bezpieczna identyfikacja narodowa. Charakteryzuje się ona poczuciem silnych więzi i solidarności z członkami własnej grupy oraz satysfakcją z przynależności do grupy. Drugą formę tożsamości można opisać jako narodowy narcyzm. Zgodnie z nią dana grupa narodowa jest wyjątkowa, zasługuje na uznanie i specjalne traktowanie. U podstaw tej postawy znajdują się niezaspokojone potrzeby indywidualne, np. niskie poczucie kontroli osobistej czy niska samoocena.

Podczas gdy bezpieczna identyfikacja narodowa oznacza zadowolenie z przynależności do grupy i poczucie solidarności z rodakami, to narcyzm narodowy oznacza bezwarunkową wiarę w wielkość grupy narodowej, która wymaga zewnętrznego uznania. Przypuszczaliśmy, że - w przeciwieństwie do bezpiecznej identyfikacji narodowej - narcyzm narodowy będzie wiązał się negatywnie ze wsparciem rozwiązań łagodzących skutki zmian klimatycznych, ponieważ takie działania bezpośrednio nie dają poczucia, że inni dostrzegają naszą wielkość i liczą się z nami, a zatem nie zaspokajają kluczowych potrzeb psychologicznych takich osób - opisuje główna autorka badania prof. Aleksandra Cisłak-Wójcik, psycholożka, prorektorka ds. nauki Uniwersytetu SWPS.

Poprawa ekologicznego wizerunku kraju, sposób na nieprzekonanych

W analizie naukowcy wykorzystali dane z dwóch obszernych badań sondażowych przeprowadzonych w Polsce z udziałem prób reprezentatywnych dla wieku, płci i wykształcenia, liczących w obu przypadkach ponad 1 tys. osób. Mierzono w nich narodowy narcyzm, identyfikację narodową oraz poparcie dla polityki klimatycznej związanej z wprowadzeniem Europejskiego Zielonego Ładu i poparcie dla inwestowania w rozwój m.in. alternatywnych źródeł energii.

W pierwszym badaniu wykazano, że tzw. bezpieczna tożsamość narodowa jest pozytywnie związana ze wsparciem dla rozwoju odnawialnych źródeł energii i Europejskiego Zielonego Ładu. Natomiast narodowy narcyzm wiązał się z mniejszym poparciem dla polityki proekologicznej, rozwoju odnawialnych źródeł energii, za to z większym wsparciem dla energii czerpanej z paliw kopalnych. Co ciekawe, nie zaobserwowano związku poparcia dla rozwoju energii atomowej z tymi formami identyfikacji narodowej, a jedynie słaby związek z prawicowymi poglądami politycznymi. Te wyniki wskazują, że dyskurs dotyczący energii atomowej na tym etapie nie jest jeszcze upolityczniony.

Wyniki drugiego badania pokazały, że poparcie dla polityki proklimatycznej zależy od przeznaczania środków finansowych na wzmacnianie ekologicznego wizerunku kraju. Jak tłumaczą badacze, gotowość uczestników do wspierania poprawy wizerunku - w przypadku osób o wyższym poziomie narodowego narcyzmu - można przypisać ich wzrostowi poczucia własnej wartości. Jednocześnie osoby o wyższym poziomie bezpiecznej identyfikacji narodowej dążyły do zmniejszenia środków przeznaczanych na kampanię wizerunkową, aby można je było przeznaczyć na same działania prośrodowiskowe.

Odkrycie to ma także praktyczne implikacje dotyczące roli psychologicznych potrzeb w kształtowaniu poparcia dla wprowadzania polityk publicznych ukierunkowanych na neutralność klimatyczną. Pokazuje, w jaki sposób można mobilizować poparcie polityczne wśród tych, którzy nie popieraliby takiej polityki jedynie w celu łagodzenia globalnych zmian klimatu. Skuteczne jej wprowadzanie zależy od pokazania, w jaki sposób realizuje ona potrzeby i jednych, i drugich - opisuje prof. Cisłak-Wójcik.

Nasze odkrycia podkreślają, że tożsamość narodowa odgrywa kluczową rolę w promowaniu działań zbiorowych, które są niezbędne do walki z kryzysem klimatycznym - dodaje prof. Taciano Milfont, współautor artykułu z University of Waikato w Nowej Zelandii.

Artykuł Secure and defensive forms of national identity and public support for climate policies opublikowano w piśmie PLOS Climate.