Mogę wybrać wszystko, nie potrafię wybrać nic, czyli jak sobie radzić z paraliżem decyzyjnym

Aż 35 tysięcy decyzji w ciągu dnia!

Według badaczy dorosły człowiek podejmuje nawet 35 tys. decyzji w ciągu każdego dnia^₁, choć nie jest to liczba wynikająca z jednego konkretnego badania, a raczej zobrazowanie skali poznawczego obciążenia codziennością. Wiele z tych procesów decyzyjnych przebiega nieświadomie z wykorzystaniem informacji, które mamy. Jednak niektóre wybory wymagają świadomego zastanowienia. W obecnych czasach zmuszeni jesteśmy podejmować ich dużo więcej, niż miało to miejsce kiedykolwiek wcześniej.

Czym jest paraliż decyzyjny?

Dlaczego, choć wydaje się, że możemy wszystko, coraz częściej mamy trudność z podjęciem prostych decyzji? Przyczyną jest nadmiar dostępnych opcji prowadzący do paraliżu decyzyjnego – stanu, w którym mnogość możliwości przytłacza nas, uniemożliwiając dokonanie wyboru. Problem ten opisywany był przez psychologów od dawna, jednak w dobie streamingu, e-commerce i mediów społecznościowych znacząco przybiera na sile. Paradoks wyboru^₂ polega na tym, że im więcej opcji, tym więcej odczuwanego stresu i mniejsza satysfakcja z wyboru. – Jeśli do tego dodamy zjawisko dysonansu podecyzyjnego^₃, polegające na odczuwaniu napięcia psychicznego po dokonaniu wyboru w obawie, że nie była to opcja idealna czy przynajmniej najlepsza, podejmowanie decyzji staje się jeszcze trudniejsze i bardziej nieprzyjemne.

Konieczność wyboru spośród wielu opcji uruchamia procesy poznawcze i angażuje wiele obszarów mózgu, m.in.: korę przedczołową (odpowiedzialną za analizę i przewidywanie skutków), ciało migdałowate (emocje) i układ nagrody.

– Gdy dostępnych alternatyw jest zbyt wiele, mózg doświadcza przeciążenia informacyjnego, co prowadzi do zmęczenia decyzyjnego. Pojawiają się: niepokój, frustracja, lęk przed popełnieniem błędu i FOMO (ang. fear of missing out) – obawa, że coś nas omija – wyjaśnia psycholożka.

Wymienione skutki są szczególnie silne u perfekcjonistów, osób z cechami neurotycznymi, zmagających się z silnym lękiem czy o niskim poziomie tolerancji na niepewność. Dodatkowo osoby z wysoką potrzebą poznawczego domknięcia (czyli dążeniem do szybkiego i jednoznacznego rozwiązania) mogą reagować silniejszym stresem, gdy nie widzą „jednej dobrej odpowiedzi”^₄. Duże problemy z podejmowaniem decyzji mają również osoby z pokolenia Z i millenialsi dorastający w kulturze natychmiastowego dostępu do setek opcji^₅. W rodzinach paraliż decyzyjny może prowadzić m.in. do: kłótni (np. rodzice i dzieci nie mogą się dogadać przy wyborze serialu), unikania odpowiedzialności („zdecyduj ty”) czy napięć między partnerami (np. godzinna debata o wyborze restauracji).

Jak sobie pomóc?

Czym jest myślenie nieświadome^₆ i jak je wykorzystać? To proces przetwarzania informacji poza naszą świadomą uwagą. Nazywany czasem „intuicją”, odgrywa ogromną rolę w podejmowaniu szybkich decyzji, rozwiązywaniu problemów, gdy świadoma analiza jest nieskuteczna, scalaniu rozproszonych danych w spójną całość (efekt „olśnienia” czy – jak nazywają to psychologowie – wglądu^₇). Badania pokazują, że po przeanalizowaniu danych warto zrobić przerwę i dać podświadomości działać^₈.

– Często po czasie odpoczynku podejmujemy lepsze decyzje niż przy świadomym „wałkowaniu tematu” – wskazuje psycholożka i tłumaczy – Jeśli mamy do wyboru 12 podobnych seriali na platformie streamingowej, czytamy opisy, oglądamy zwiastuny, pytamy znajomych. Mija godzina i nadal nie oglądamy nic… Warto spróbować przez chwilę zrobić coś innego – pozwolić, by intuicja podsunęła wybór, zminimalizować opcje (np. tylko 3 rzeczy do porównania), słuchać sygnałów ciała i emocji, np. „do tego tytułu wraca mi myśl”, to może być znak, że warto za tym pójść.

Co jeszcze możemy zrobić? Ekspertka podpowiada:

• Ustal warunki wyboru, np.: „Dziś oglądamy tylko komedię, do 2 godzin” – ograniczenie opcji zmniejsza stres.
• Stosuj regułę 2-3 opcji: zamiast przeglądać całą bibliotekę platformy streamingowej, wybierz 2 filmy i zdecyduj pomiędzy nimi.
• Wyznacz sobie limit czasowy: „Wybieram w 3 minuty”, to pomaga unikać spirali analizowania.
• Zmień perspektywę: zamiast szukać „najlepszej opcji” – szukaj „wystarczająco dobrej”. (Według angielskiego powiedzenia: good enough is better than perfect).
• Ćwicz podejmowanie decyzji z dziećmi: daj dziecku wybór między 2 rzeczami i akceptuj jego decyzję. To buduje sprawczość i zaufanie do siebie.
• Zredukuj szum informacyjny: mniej kont, mniej subskrypcji, mniej aplikacji – to mniej okazji do przeciążenia.

– I najważniejsze – pamiętaj, że dla codziennego skutecznego funkcjonowania twoje wybory nie muszą być idealne, a podjęta decyzja jest zazwyczaj lepsza niż tkwienie w decyzyjnym paraliżu! – podpowiada Żaneta Rachwaniec.

¹ Vohs, Baumeister i in., 2011

² Schwartz, 2004

³ Festinger, 1957

⁴ Diedrich, Musch, 2018

⁵ Deloitte, 2021; Kelly, 2023

⁶ Kahneman, Tversky, 1979

⁷ Csikszentmihalyi, 1996

⁸ Dijksterhuis, 2006

mgr

Żaneta Rachwaniec

Biogram