Zapobieganie otyłości okiem nastolatków: brak edukacji żywieniowej, drogie obiekty sportowe
Choć hale sportowe czy baseny są dostępne dla młodzieży nawet w małych miejscowościach, to korzystanie z nich jest dla wielu osób zbyt drogie. W sklepach - również szkolnych - można znaleźć alternatywę dla niezdrowych produktów, ale wciąż brakuje edukacji na temat zdrowego żywienia. Takie wnioski wyłaniają się z badania na temat prewencji otyłości, prowadzonego przez badaczy Uniwersytetu SWPS wspólnie z młodzieżą.
Dzięki temu badaniu wyodrębniliśmy obszary związane z aktywnością fizyczną i odżywianiem, które są najczęściej wskazywane przez młodzież jako obecne w ich lokalnym środowisku, jak i takie, w których wciąż są braki – opisuje dr Anna Banik, psycholożka, prowadząca badania wraz z zespołem z CARE-BEH Centrum Badań Stosowanych nad Zachowaniami Zdrowotnymi i Zdrowiem z Wydziału Psychologii we Wrocławiu Uniwersytetu SWPS.
Infrastruktura sportowa: dostępna, ale droga
Młodzież najczęściej wskazuje, że infrastruktura zachęcająca do aktywności fizycznej jest dostępna, zarówno w większych, jak i mniejszych miejscowościach. Są to np. ścieżki rowerowe, hale i kluby sportowe, dobrze wyposażone i zadbane, zielone tereny rekreacyjne, gdzie można aktywnie spędzić czas i gdzie młodzi czują się bezpiecznie.
Młodzież właściwie nie dostrzega działań ze strony szkoły czy państwa, które promowałyby aktywność fizyczną poza zajęciami obowiązkowymi.
dr Anna Banik, psychologia, Uniwersytet SWPS we Wrocławiu
Jednocześnie badani podkreślają, że system ścieżek rowerowych w ich mieście nie zawsze pozwala na swobodne korzystanie z roweru. Na przykład ścieżka została wykonana tylko w określonej części miasta, a szkoła znajduje się w zupełnie innej, lub dojazd do szkoły jest możliwy jedynie autobusem. Jest to obszar w którym chętnie widzieliby zmiany.
Niestety badani nie widzieli dostatecznych zachęt np. finansowych do tego, żeby korzystać z części wspomnianej infrastruktury sportowej, ponieważ opłaty za bilety np. na basen czy za wejścia do hali sportowej są wysokie, a sprzęt sportowy drogi. Brakuje im więc dobrej jakości miejsc, gdzie mogliby być aktywni, nie ponosząc wysokich kosztów – podkreśla dr Anna Banik, psycholożka z Wydziału Psychologii we Wrocławiu Uniwersytetu SWPS.
Jednocześnie młodzież właściwie nie dostrzega działań ze strony szkoły czy państwa, które promowałyby aktywność fizyczną poza zajęciami obowiązkowymi.
Zdrowa żywność: obecna, ale niepromowana
W kontekście zdrowego odżywiania młodzież dostrzega pewne działania, np. obecność w sklepach alternatyw niezdrowych produktów. Jednak przede wszystkim badani wskazywali, że to niezdrowe produkty są powszechnie dostępne i promowane, przez co częściej po nie sięgają.
Tak więc brakuje polityk, które np. nakładałyby zakaz promowania reklam popularnych restauracji fast-food czy niezdrowych przekąsek, jak również takich działań, które ograniczałyby dostępność niezdrowych przekąsek dla młodzieży (np. w sklepikach szkolnych, sklepach spożywczych) - opisuje dr Banik.
Ogólnie uczestnicząca w badaniu młodzież częściej dostrzega działania promujące aktywność fizyczną, niż te promujące zdrowe odżywianie. Właśnie w tym ostatnim obszarze zgłaszała więcej potrzeb zmiany (np. edukacji szkolnej dotyczącej zdrowego odżywiania).
Nasze wspólne badanie z młodzieżą pokazało, co jest dla tej grupy wiekowej dostrzegalne, z czego korzystają, a gdzie wciąż widzą bariery, a nie faktycznie wdrożone polityki. Jest to ważna informacja dla decydentów, w jaki sposób ich działania są odbierane i oceniane przez tę grupę - podsumowuje badaczka.
Fotografia narzędziem badacza
Badanie przeprowadzono za pomocą metody photovoice (czyli fotogłos lub fotografia uczestnicząca). Osoby badane rejestrują swoje doświadczenia i otoczenie za pomocą fotografii. Metoda ta jest szczególnie przydatna do analizy środowisk lokalnych, identyfikowania barier zdrowotnych i odkrywania możliwości poprawy polityki zdrowotnej.
W badaniu wzięło udział 41 nastolatków (w wieku 16-18 lat), rekrutowanych z liceów ogólnokształcących z trzech społeczności w Polsce: obszarów wiejskich, wiejsko-miejskich i miejskich.
Poprosiliśmy młodzież, by wykonała zdjęcia działań, które zachęcają do aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania oraz obszarów, w których takich działań wciąż brakuje - opisuje psycholożka.
Zdjęcia - w sumie było ich 213 - oraz ich opisy przygotowane przez młodzież zostały posegregowane i przyporządkowane do odpowiednich kategorii związanych z aktywnością fizyczną i żywieniem. Listę tych kategorii opracował World Cancer Research Fund International.
Badania te przeprowadzono w ramach międzynarodowego konsorcjum CO-CREATE, którego członkiem jest również Uniwersytet SWPS. Kierownikiem polskiej części projektu jest prof. Aleksandra Łuszczyńska. Głównym zadaniem tej międzynarodowej inicjatywy było opracowanie wspólnie z młodzieżą pomysłów na działania redukujące nadwagę i otyłość u dzieci i nastolatków. Ostatnią już część wyników projektu opublikowano w suplemencie pisma Obesity Reviews. Wśród opisanych badań znalazła się również praca, której pierwszą autorką jest dr Anna Banik z Uniwersytetu SWPS.
Zmierzający do końca projekt CO-CREATE ma już wymierne rezultaty. Polska młodzież biorąca udział w warsztatach, przy współpracy m.n. z norweską organizacją młodzieżową PRESS oraz World Obesity Federation, uchwaliła symboliczną deklarację młodych z czterema postulatami dotyczącymi ich zdrowia, kierowanymi do decydentów. To: zakaz reklam niezdrowych produktów dla dzieci, wprowadzenie podatku cukrowego od słodzonych napojów, edukacja dot. zdrowego odżywiania oraz możliwość uczestniczenia w organizowanych zajęciach ruchowych, które nie będą dodatkowo płatne.
W ramach CO-CREATE powstało też m.in. narzędzie, które ma wspierać młodzież w komunikowaniu i ulepszaniu pomysłów na rozwiązanie problemów dotykających np. ich lokalną społeczność czy grupę rówieśniczą.
12 i 13 października odbędzie się międzynarodowa konferencja podsumowująca prace i efekty CO-CREATE: Confronting Obesity: Co-creating policy with youth. Osoby zainteresowane mogą dołączyć do niej poprzez transmisję online.
