Narracyjna kontrola zachowania
projekt naukowy
narracyjna kontrola zachowania
Okres realizacji projektu: 2014–2019
Czy jesteś bohaterem swojej historii? Jaką rolę w niej odgrywasz? Czy swoje przeszłe i aktualne problemy możesz ująć w ramy osobistej opowieści? Zespół pod kierownictwem prof. Jerzego Trzebińskiego zbada, co zmienia się w życiu człowieka, gdy zaczyna interpretować swoje życie jako historię oraz jak narracyjne mechanizmy kontroli wpływają na radzenie sobie z życiowymi wyzwaniami.
Założenia projektu
Przedmiotem badań jest narracyjna kontrola zachowania (NKZ), mająca miejsce wtedy, gdy procesy poznawcze i motywacyjne regulowane są przez zaktywizowany poznawczy model rozwijającej się osobistej historii.
W dotychczasowych pracach nad efektami narratyzowania doświadczeń oraz nad oddziaływaniem przekazów narracyjnych brakuje pełniejszej analizy procesów pośredniczących i ich uwarunkowań, co utrudnia np. określenie warunków wystąpienia pozytywnych konsekwencji NKZ, a także okoliczności w jakich NKZ przynosi efekty negatywne.
Ponadto, większość dotychczasowych badań dotyczyła zdarzeń przeszłych. W projekcie zajmujemy się regulacją toczących się zachowań przez aktywny poznawczy model historii „w toku”. Badania łączą eksperymenty laboratoryjne nad podstawowymi procesami umysłowymi z eksperymentami naturalnymi, pozwalającymi na obserwacje realnego radzenia sobie z wyzwaniem.
Oczekujemy, że wyniki tak zaprojektowanych badań pozwolą lepiej zrozumieć charakterystykę i złożoność przebiegu i konsekwencji narracyjnej kontroli zachowania.
Cele projektu
Celem projektu jest lepsze zrozumienie procesów składających się na narracyjną kontrolę zachowania. Jak zakładają badacze, powstanie i zaktywizowanie poznawczego modelu rozwijającej się osobistej historii wpływa pozytywnie na sposób formowania i siłę regulacyjną intencji (cel, reprezentacja stanów pożądanych i niepożądanych), na artykulację planu i jego implementację, symulowanie prawdopodobnych, alternatywnych oraz pożądanych i niepożądanych stanów przyszłości, tendencję do odraczania gratyfikacji oraz planowania działań zapobiegających możliwym przyszłym stanom niepożądanym (proactive coping), ucieleśnieniu (embodiment) symulowanej przyszłości, możliwości integrowania dysonansowych informacji dotyczących zdarzeń i osób.
Zgodnie z przewidywaniami naukowców procesy regulacyjne, w określonych warunkach, wpływają pozytywnie na efektywność działań jednostki, choć przy braku odpowiedniej kontroli ze strony środowiska prowadzić mogą do pewnych dysfunkcji myślenia (narrative biases).
Celem naszego projektu jest poznanie narracyjnych mechanizmów kontroli, a także zrozumienie sposobów i okoliczności, w jakich zwiększają one efektywność radzenia sobie z życiowym wyzwaniem. Przewidujemy, że zrozumienie wyzwania w ramach osobistej historii wpływa na sposób interpretowania zdarzeń, sposoby poznawczego symulowania przyszłych trajektorii zdarzeń i ich konsekwencji, na formowanie się celów i planów oraz na determinację do ich realizacji.
Uzyskane wyniki
Badania miały charakter eksperymentów naturalnych oraz laboratoryjnych.
Eksperymenty naturalne
Przeprowadzono kilkanaście eksperymentów naturalnych w środowiskach osób stojących przed różnymi wyzwaniami życiowymi: podjęcia studiów akademickich, konieczność odchudzania się, bycie w związku romantycznym, bezrobocie, pobyt w ośrodku resocjalizacyjnym, konieczność dożywotnej dializy nerek, macierzyństwo z autystycznym dzieckiem.
Eksperymenty były 2 lub 3 etapowe i trwały od 1 do 4 miesięcy. W pierwszym etapie badani losowo znajdowali się w warunku narracyjnym /„opowiedz swoją historię” tego zdarzenia, wyzwania, doświadczenia/ lub warunku kontrolnym /opis wiązany z takim samym wyzwaniem, itp., ale niemający charakteru narracji/. W kolejnych etapach badano różne efekty oddziaływania.
Wyniki świadczą że wzbudzenie i krystalizacja osobistej historii toczącego się wyzwania /w porównaniu z warunkiem kontrolnym/ powoduje wzrost czynników sprzyjających radzeniu sobie z wyzwaniem, mianowicie wzrost:
- poczucia kontroli poznawczej i decyzyjnej nad wyzwaniem,
- poczucia sensu życia i satysfakcji z życia,
- strukturalizacji planów dotyczących własnej przyszłości związanej z wyzwaniem,
- strukturalizacji wizji pożądanej i niepożądanej trajektorii przyszłych zdarzeń i ich finału,
- poczucia własnej autentyczności w roli (student, partner w związku romantycznym).
Wyniki świadczą, że oddziaływanie narracyjne zwiększa efektywność działań oraz zmienia charakterystykę tych działań, mianowicie:
- osoby bezrobotne statystycznie istotnie częściej znajdowały pracę /dane ze współpracujących ośrodków pomocy społecznej/,
- osoby odchudzające się w raportach pisanych przed i po oddziaływaniu wykazywały więcej wskaźników przestrzeganie diety i ćwiczeń ruchowych /porównania przed i po etapie 1, warunek narracyjny vs kontrolny/,
- studenci uczestniczący w laboratoryjnym badaniu koncentracji uwagi, przedstawionym badanemu jako ważny test umiejętności potrzebnych w studiowaniu, uzyskiwali lepsze wyniki. W innym eksperymencie wykonywali (a) wcześniej i (b) więcej pracy oraz (c) pracy lepszej jakościowo, na zaliczenie sesji egzaminacyjnej,
- w badaniu młodych kobiet pozostających w związku romantycznym, po oddziaływaniu narracyjnym zauważono wzrost proporcji inicjowania rozmów z partnerem dotyczących zasad związku i wspólnych wartości jako sposobów wzmacniających związek lub rozstrzygających jego przyszłość.
Eksperymenty laboratoryjne
Druga grupa eksperymentów dotyczyła efektów nastawienia narracyjnego (narrative mode J. Bruner, narrative mindset). Eksperymenty były jednosesyjne, indywidulane, prowadzone online i składały się z dwóch faz (przedstawianych badanym jako oddzielne badania): fazy oddziaływania /narracyjne vs kontrolne i fazy pomiary efektów. W fazie oddziaływania badani losowo przydzielani byli do dwóch warunków. W obu prezentowano badanemu serię obrazów ze scenami interesowanymi i dwojgiem głównych postaci. W warunku narracyjnym zadaniem było wymyślenia i opisanie historii, która mogły ilustrować obrazy a w warunku kontrolnym zadaniem było pogrupowanie obrazków w podgrupy i opisanie co łączy obrazy w grupie. Celem fazy drugiej była obserwacja różnych efektów narrative mindset w zakresie podstawowych procesów poznawczych, głównie social cognition.
Uzyskane wyniki kilkunastu eksperymentów świadczą, że funkcjonowania w stanie narrative mindset – w porównaniu z warunkiem kontrolnym – powoduje następujące konsekwencje:
- Lepsze zapamiętywanie treści opisu niejasno powiązanej sekwencji zdarzeń interpersonalnych.
- Większą umiejętność poznawczego integrowania sprzecznych informacji o cechach innej osoby.
- Większą pomysłowość w wymyślaniu /planowaniu/ adekwatnych sposobów rozwiazywania podanych problemów interpersonalnych lub emocjonalnych innej osoby oraz odnoszących się hipotetycznie do własnej osoby.
- Większą umiejętność w formułowaniu sensowych hipotez /liczba i ich pełność/ wyjaśniających prezentowanie ciągi niejasno powiązanych zdarzeń.
- Większą proporcję sensowych hipotez dotyczących sfery intencji (motywacje, emocje, pragnienia) wśród hipotez generowanych na temat osoby z podanymi cechami.
- Skłonność do interpretowania jako intencjonalne zdarzeń ambiwalentnych na wymiarze intencja – losowość a zarazem większą ostrożność /niepewność/ w interpretowaniu intencjonalności vs losowości w przypadku zdarzeń zdroworozsądkowo jednoznacznych na tym wymiarze.
- Lepsze (subiektywnie) rozumienie ambiwalentnych emocji (np. radość i jednocześnie lęk) - wyrażonych na prezentowanych ikonach twarzy ludzkiej a jednocześnie zmniejszają pewność w interpretowaniu emocji jednorodnych.
Publikacja wyników
Do tej pory opublikowane są dwa artykuły w wersji open access:
- Trzebiński, J. Wołowicz A., Wojcik, A. The Impact of Self-Narratives of Motherhood for Mothers of Children with Autism. Frontiers in Psychology.
- Odachowska E., Trzebiński, J. Prusik, M., The Impact of Self-Narrative Framing of a Close Person’s Sudden Death on Coping With the Meaning in Life. Journal of Loss and Trauma.
Projekt jest podstawą 3 doktoratów:
- dr Ewy Odachowskiej „Wpływ oddziaływania narracyjnego na sposób radzenia sobie z sytuacją doświadczenia wyrazistości śmierci”,
- mgr Agnieszki Młyniec "Narracyjna kontrola zachowania w obszarze studiowania i bliskich związków",
- mgr Aleksandry Gradowskiej "Wpływ narracyjnej interpretacji ważnych wydarzeń życiowych na jakość życia i efektywność radzenia sobie z wyzwaniami".
Zespół badawczy
Wykonawcy
