Siła RówieśnikówWsparcie dla wychowawców w zapobieganiu bullyingowi w oddziałach integracyjnych
Psycholog, w swojej pracy zajmuje się badaniem powodów i przejawów bullyingu oraz dynamiką grup rówieśniczych. Wdraża programy zapobiegające bullyingowi i wspierające pozytywny klimat klasy.
Projekt pod kierownictwem prof. Małgorzaty Wójcik ma na celu przeprowadzenie badań, które posłużą jako podstawa do opracowania zestawu praktycznych narzędzi wspierających pracę wychowawców klas integracyjnych w polskich szkołach ponadpodstawowych. Narzędzia te będą służyć budowaniu bezpiecznego i wspierającego klimatu klasowego, sprzyjającego integracji uczniów. Ułatwią również szybsze i skuteczniejsze reagowanie na sytuacje zagrożenia przemocą rówieśniczą oraz podejmowanie działań profilaktycznych.
Projekt wpisuje się w cele nr 3 (dobre zdrowie i jakośc życia), 4 (dobra jakość edukacji) oraz 10 (mniej nierówności) spośród 17 celów zrównoważonego rozwoju ONZ.
Nr projektu: BEA/000007/BF/2024; VIII otwarty konkurs badawczy „Innowacje społeczne i technologiczne w procesie aktywizacji osób niepełnosprawnych” Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)
Założenia projektu
Projekt ma na celu przeprowadzenie badań partycypacyjnych w grupach uczniów, wychowawców klas integracyjnych, pedagogów w szkołach z oddziałami integracyjnymi oraz studentów z niepełnosprawnością. Dzięki analizie zebranych danych zostanie opracowany raport, a przede wszystkim przygotowany i wdrożony „szyty na miarę” zestaw narzędzi dla wychowawców klas integracyjnych.
Zestaw ten będzie obejmował:
- podręcznik dla wychowawcy ze scenariuszami lekcji wychowawczych: podręcznik będzie przeznaczony dla wychowawców klas w szkołach ponadpodstawowych (branżowych I i II stopnia, liceów ogólnokształcących oraz techników). Głównym założeniem scenariuszy lekcji będzie wsparcie wychowawcy w zarządzeniu dynamiką grupy, tak aby udało się stworzyć wspierającą grupę rówieśniczą dla wszystkich uczniów. Ćwiczenia umożliwią uczniom samodzielne wypracowanie zasad funkcjonowania w klasie integracyjnej, ułatwią zrozumienie sytuacji, postępowania i zachowań innych uczniów w klasie, stworzą ramy do wzajemnego poznania, a także dadzą przestrzeń na ustalenie procedur działania w sytuacjach trudnych np. w jaki sposób bezpiecznie kontaktować się z wychowawcą;
- instrukcję obsługi podręcznika w formie 45-minutowego webinaru: krótkie praktyczne nagranie będzie zawierało założenia i cele stworzonego pakietu, zasady przeprowadzania lekcji wychowawczych oraz spodziewane cele. Dzięki tak stworzonemu webinarowi wdrożenie będzie łatwiejsze dla wychowawców, nie będzie wymagało wielogodzinnego przeszkolenia, a jedynie obejrzenia webinaru i zapoznania się z materiałami;
- przewodnik po dynamice grupy rówieśniczej w oddziale integracyjnym opisujący dynamikę nastoletniej grupy z uwzględnieniem dodatkowych czynników (niepełnosprawność uczniów, obecność nauczyciela wspierającego oraz inne, które uzyskamy w badaniu).
Narzędzia zostaną wdrożone w 20 szkołach z oddziałami integracyjnymi, a następnie udostępnione do użycia.
Projekt „Siła Rówieśników” podejmuje niezwykle istotny, a zarazem niedostatecznie badany problem – doświadczenia bullyingu: przemocy rówieśniczej wśród uczniów ze specjalnymi potrzebami eukacyjnymi w oddziałach integracyjnych. Wiemy, że to właśnie relacyjne formy bullyingu, takie jak wykluczanie, pomijanie czy ignorowanie, są trudne do zauważenia, a zarazem wyjątkowo dotkliwe i stanowią poważne zagrożenie dla dobrostanu uczniów i uczennic.
Ambicją naszego zespołu jest nie tylko diagnoza zjawiska, lecz przede wszystkim stworzenie praktycznych narzędzi, które będą wsparciem dla wychowawców i wychowawczyń pracujących w klasach różnorodnych. Poprzez partycypacyjne podejście badawcze – oddanie głosu uczniom, nauczycielom i studentom – chcemy uchwycić złożoność szkolnej codzienności.
Wierzę, że wypracowane rozwiązania pomogą wychowawcom w budowaniu klas, w których każdy uczeń – niezależnie od swoich potrzeb – czuje się częścią wspólnoty. Taki pozytywny klimat klasy przekłada się na dobrostan całej grupy, nie tylko tych, którzy potrzebują szczególnego wsparcia.
Metodologia
Zastosowana metodologia badawcza
Szerokiego tła teoretycznego dla planowanych badań dostarcza spojrzenie na bullying i dynamikę grupy przez pryzmat zmodyfikowanego ekologicznego modelu (Thornberg, 2015; Horton, 2016) integrującego socjo-ekologiczną teorię rozwoju (Bronfenbrenner, 2005) oraz symboliczny interakcjonizm (Blumer, 1969; Charon, 2007). To podejście teoretyczne pozwala badać zjawisko bullyingu zgodnie z założeniem, że uczniowie i nauczyciele funkcjonujący w wynegocjowanym i ustalonym porządku władzy, hierarchii, relacji oraz wzorów zachowań – jako aktywne społeczne podmioty – tworzą i rozwijają własne konteksty i kultury.
W przyjętym podejściu teoretycznym kluczowe jest aktywne włączenie osób badanych w proces badawczy. Z tego względu projekt opiera się na metodologii badań jakościowych. Szczególne znaczenie ma tu zastosowanie metod partycypacyjnych, takich jak wspólne tworzenie narzędzi badawczych czy konsultowanie wyników z członkami społeczności. Takie podejście pozwala usłyszeć głos uczniów, studentów, wychowawców i pedagogów, a także uchwycić ich unikalne doświadczenia oraz perspektywy. Może to dostarczyć cennych informacji na temat czynników wpływających na funkcjonowanie uczniów z niepełnosprawnością w środowisku szkolnym.
Dane jakościowe zostaną zebrane za pomocą częściowo ustrukturyzowanych wywiadów indywidualnych (IDI) z 5 grupami respondentów:
- uczniami i uczennicami z niepełnosprawnością uczęszczającymi do klas integracyjnych szkół ponadpodstawowych,
- ich rówieśnikami bez niepełnosprawności,
- wychowawcami klas integracyjnych,
- pedagogami szkolnymi pracującymi w szkołach z oddziałami integracyjnymi,
- studentami i studentkami z niepełnosprawnością.
Wywiady będą prowadzone w siedzibach Uniwersytetu SWPS (Warszawa, Wrocław, Poznań, Katowice, Sopot, Kraków) lub w dogodnym dla respondenta miejscu, w tym online. Po uzyskaniu zgody uczestników rozmowy zostaną nagrane, zanonimizowane i poddane transkrypcji. Każdy wywiad potrwa 45–60 min. i zostanie poprzedzony omówieniem celu, przebiegu badania oraz zasad etycznych, a także podpisaniem świadomej zgody na udział.
Analiza danych
Analiza danych przeprowadzona zostanie wieloetapowo przez trzech badaczy, zgodnie z wytycznymi refleksyjnej analizy tematycznej (Braun i Clarke, 2019).
Poszczególne etapy miały na celu:
- Zapoznanie się z danymi;
- Kodowanie;
- Wstępne wygenerowanie tematów;
- Rozwinięcie i przegląd tematów;
- Udoskonalenie, zdefiniowanie i nazywanie tematów;
- Opracowanie tematów.
Każdy zestaw danych od poszczególnych grup respondentów będzie analizowany oddzielnie, a następnie w kolejnym etapie dane zostaną zintegrowane według opracowanych tematów. Mapa tematów, drzewa kodowe wraz z zawartością jakościową będą stanowiły wyniki badania, które zostaną zaprezentowane w raporcie, a także wykorzystane do projektowania zestawu narzędzi dla wychowawców klas integracyjnych.
Użyteczność wyników
Doświadczenia zespołu badawczego Centrum Badań nad Bullyingiem (BRC) USWPS wskazują, że jedynie partycypacyjny sposób tworzenia narzędzi,które mają służyć uczniom i nauczycielom, przynoszą spodziewany efekt. Inni badacze także wskazują , że perspektywa uczniów jest kluczowa dla wprowadzania pozytywnych zmian w szkolnej rzeczywistości (Bradbury-Huang, 2010; Kane, Chimwayange, 2014). To oni najlepiej wiedzą, jakie zmiany są potrzebne w szkole i w jaki sposób należy działać aby wspierać uczniów w osiąganiu celów. Czerpanie z doświadczeń wszystkich beneficjentów oraz konsultowanie z nimi efektów na każdym etapie tworzenia narzędzi może przyczynić się do skuteczności planowanych produktów. Co więcej, wdrażanie produktów stworzonych przy współpracy uczniów, nauczycieli i pedagogów jest efektywne co pokazują doświadczenia naszych dotychczasowych wdrożeń (Interwencja Edukacyjna Bliżej, INKLA, Resql).
Planowane produkty (rozwiązania) będą:
- kompatybilne: podręcznik jest konkretnym narzędziem do stosowania z grupą podczas lekcji wychowawczej, webinar wskaże w jaki sposób go stosować, a przewodnik dostarczy wiedzy na temat najważniejszych mechanizmów w grupie rówieśniczej na których bazują scenariusze;
- łatwe do zastosowania: scenariusze będą krótkie i możliwe do zrealizowania podczas 45 min. lekcji, dzięki partycypacji uczniów będą zawierały treści odpowiednie dla tej grupy (zarówno jeśli chodzi o okres rozwoju, jak i treści merytoryczne);
- uniwersalne: wychowawca będzie mógł zastosować proponowane rozwiązanie niezależnie od rodzaju zróżnicowania klasy (rodzaju niepełnosprawności lub potrzeb edukacyjnych) ponieważ scenariuszę będą bazowały na uniwersalnych mechanizmach psychologicznych, a oddziaływanie będzie skierowane na całą grupę, nie zaś poszczególnych uczniów.
Zespół
Bibliografia
- Blumer, H. (1969). Symbolic interactionism: Perspective and method. Berkeley, CA: University of California Press.
- Bradbury-Huang, H. (2010). What is good action research? Why the resurgent interest? Action Research, 8 (1), s. 93–109. doi.org/10.1177/1476750310362435.
- Braun, V., & Clarke, V. (2019). Reflecting on reflexive thematic analysis. Qualitative research in sport, exercise and health, 11(4), 589-597.
- Bronfenbrenner, U. (red.) (2005). Making human beings human: Bioecological perspectives on human development. Sage Publications
- Charon, J.M. (2007). Symbolic interactionism: An introduction, an interpretation, an integration. New Jersey: Pearson, Prentice Hall.
- Horton, P. (2016). Unpacking the bullying doll: Reflections from a fieldwork at the social-ecological square. Confero: Essays on Education, Philosophy and Politics, 4 (1), s. 71–95. doi.org/10.3384/confero.2001-4562.170009.
- Kane, R.G., Chimwayange, C. (2014). Teacher action research and student voice: Making sense of learning in secondary school. Action Research, 12 (1), s. 52–77. doi.org/10.1177/1476750313515282.
- Thornberg, R. (2015). The social dynamics of school bullying: The necessary dialogue between the blind men around the elephant and the possible meeting point at the social-ecological square. Confero: Essays on Education, Philosophy and Politics, 3 (2), s. 161–203. doi.org/10.3384/confero.2001-4562.1506245.