Ilu jest artystów w Polsce? Pionierskie badania naukowców z Uniwersytetu SWPS

Jest to pierwsze w historii powojennej Polski badanie mające na celu oszacowanie wielkości środowiska artystycznego, z uwzględnieniem grup zawodowych związanych z branżami: sztuki wizualne, architektura, muzyka, teatr, taniec, film, literatura oraz twórczość ludowa. 

Zespół badawczy Centrum Badań nad Gospodarką Kreatywną pod kierownictwem prof. Doroty Ilczuk z pracochłonnym zadaniem przeprowadzenia szeroko zakrojonych badań szacowania liczebności artystów, twórców i wykonawców zmierzył się w 2018 r. Wcześniej nie przeprowadzono takich badań w żadnym ośrodku naukowym bądź statystycznym, mimo że przedstawiciele środowisk kultury i administracji wielokrotnie zgłaszali pilną potrzebę oszacowania liczebności artystów w Polsce.

Te badania wynikały przede wszystkim z realnego zapotrzebowania – bez znajomości liczebności środowiska niemożliwe jest obliczenie kosztów projektowanego systemu wsparcia dla artystów, a tym samym wprowadzenie systemowych zmian w polityce kulturalnej w Polsce. 

Dodatkowymi celami badania były m.in. pobudzanie aktywności środowiska w kwestii wprowadzania rozwiązań systemowych dotyczących wsparcia artystów oraz zdobycie szczegółowych danych, które pozwolą w systematyczny sposób analizować sytuację artystów, twórców i wykonawców w Polsce.

Było to trudne zadanie, jak zauważa prof. Dorota Ilczuk: – Byt artysty cechuje niepewność – metaforyczna i dosłowna. Jestem dumna, że – kapitalizując wyniki wieloletnich badań rynku pracy artystów i twórców – udało się zrealizować niezwykle trudne przedsięwzięcie oszacowania liczebności środowiska artystów zawodowych. Artystki i artyści w Polsce. Około 60 tys. osób. To nie jest duża grupa zawodowa. W potocznym wyobrażeniu artystów wydaje się być więcej. Wpływa na to powszechnie występujące w tej grupie zjawisko wielozawodowości, której współczynnik 2,5 oznacza, że grupa ta szacowana jest na około 2,5 raza większą, nawet na 150 tysięcy osób. Prawda, że to ciekawe? Jeśli chcecie się Państwo dowiedzieć więcej na temat tego, jak żyją i zarabiają polscy artyści, jak sami oceniają swoją sytuację i czy oczekują stworzenia systemu uprawnień związanych ze specyfiką pracy artystycznej, koniecznie przeczytajcie tę książkę – zachęca prof. Dorota Ilczuk.

W ciągu zaledwie kilku miesięcy 15-osobowy zespół badawczy pozyskał informacje o szacunkowej liczebności badanej grupy. Stało się to możliwe dzięki życzliwości ponad 600 podmiotów, spośród których 69 posłużyło za dostawców danych.

W swojej autorskiej metodzie szacowania badacze wykorzystali dane zbiorcze z instytucji państwowych, urzędów statystycznych, ze stowarzyszeń twórczych, branżowych związków zawodowych czy dane pochodzące z organizacji zbiorowego zarządzania. W branżach mniej zinstytucjonalizowanych zastosowano dodatkowo liczenie ręczne aktywnych twórców (np. agregacja danych z archiwów galerii sztuki w Polsce). Do współpracy zaproszono także ekspertów z różnych środowisk artystycznych, którzy wspierali zespół badawczy swoją wiedzą i pomagali w promocji badania i w krytycznej analizie pozyskanych danych.

Środowisko artystów niezwykle zmobilizowało się do udziału w badaniu, czyli wypełnieniu ankiety i rozpowszechnianiu jej. W okresie od 1 września do 10 listopada 2018 r. w badaniu wzięło udział aż 5019 artystów, twórców i wykonawców. Pytania wykorzystane w ankiecie dotyczyły m.in. doświadczenia zawodowego, proporcji dochodów z pracy twórczej, dochodów z pozostałych źródeł, form pracy, przynależności do organizacji branżowych, warunków wykonywania zawodu, opinii na temat propozycji związanych z tzw. statusem artysty. 

Z uwagi na specyficzną cechę badanej grupy, jaką jest wielozawodowość (łączenie zawodu artystycznego z pozaartystycznym czy wykonywanie wielu zawodów artystycznych), uzupełniono badanie ankietą CAWI, mającą na celu m.in. zweryfikowanie listy zawodów, rozpoznanie skali wielozawodowości i specyfiki sytuacji zawodowej tej grupy.

– Skala odzewu przekroczyła nasze najśmielsze oczekiwania – wyjaśnia Anna Karpińska, koordynatorka badania. – Dzięki tej niezwykłej mobilizacji dysponujemy dziś bardzo obszerną i szczegółową bazą danych. O jej wartości i unikatowości świadczy nie tylko uzyskanie odpowiedzi od dużej części całego środowiska, lecz także zrównoważone dotarcie geograficzne czy też reprezentacja różnych pokoleń artystów i twórców. Potencjał naszego zespołu – naukowców i artystów – przełożył się na realizację unikalnych badań, mających zastosowanie w praktyce. Oszacowanie liczebności środowiska artystów, twórców i wykonawców pozwoliło na ocenę kosztów proponowanych rozwiązań. Teraz czekamy na planowane na 2021 r. wdrożenie rozwiązań w formie „Ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego.

Książka ukazała się nakładem wydawnictwa Uniwersytetu SWPS i Domu Wydawniczego ELIPSA (2020). Jej autorami są: prof. dr hab. Dorota Ilczuk, Ewa Gruszka-Dobrzyńska, dr Ziemowit Socha i Wojciech Hazanowicz. 

Przy badaniach pracował zespół z Centrum Badań nad Gospodarką Kreatywną Uniwersytetu SWPS w składzie:

• Emilia Cholewicka, doktorantka, Uniwersytet SWPS
• Ewa Gruszka-Dobrzyńska, Uniwersytet SWPS
• Wojciech Hazanowicz, JM Poland, Polska Rada Muzyczna (koordynator procesu badawczego)
• Michał Jabłoński, badacz niezależny
• Anna Karpińska, CBnGK Uniwersytet SWPS (koordynatorka projektu)
• Monika Makuch, studentka, Uniwersytet SWPS
• Justyna Mencel, Instytut Badawczy IPC
• Antoni Rosochacki, prawnik, Brothers in Arts
• dr Ziemowit Socha, Instytut Badań Edukacyjnych, Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu
• Krzysztof Sokołowski, student, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
• Dominika Stachniałek, badacz niezależny
• Stanisław Trzciński, doktorant, Uniwersytet SWPS, STX Jamboree
• Katarzyna Wierzbicka, badacz niezależny
• Ewa Wysocka, badacz niezależny
• Małgorzata Zwierzchowska, Royal Academy of Music, Londyn

Raport jest rozpowszechiony w otwartym dostępie, zapraszamy do zapoznania się z publikacją.

Pobierz: „Policzone i policzeni! Artystki i artyści w Polsce”