Motywacja do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie
Ryzyko wpisane jest w naturę ludzką. Badania epidemiologiczne wskazują jednak, że to nie skoki spadochronowe, jazda motocyklem czy wspinaczka wysokogórska odpowiadają w największym stopniu za przedwczesne zgony, ale codzienne nawyki, takie jak wysokotłuszczowa dieta, siedzący tryb życia czy palenie papierosów. Ze względu na udowodniony związek tych zachowań z zachorowalnością i umieralnością, określa się je jako ryzykowne. O poszukiwaniu motywacji do ich zmiany, także w sytuacji choroby, pisze Jolanta Życińska w swojej najnowszej publikacji.
Zachowania ryzykowne w chorobie i motywacja do zmiany
O tym, że zagrożenie wystąpieniem choroby i jej powikłań nie jest wystarczającym powodem wykonywania zaleceń lekarskich, przekonał się w już latach 50. ubiegłego wieku rząd Stanów Zjednoczonych, gdy Amerykanie nie korzystali z darmowych szczepień ochronnych przeciwko chorobie Heinego-Medina. Podobnie diagnoza choroby przewlekłej i jej powikłań nie jest dla pacjentów wystarczającym powodem zmiany wysokotłuszczowej diety, siedzącego trybu życia czy rzucenia palenia. Wymienione zachowania ryzykowne są przyczyną wzrostu zapadalności na choroby układu krążenia, nowotwory, choroby układu oddechowego i cukrzycę, które są odpowiedzialne za blisko 70% zgonów, w tym także te przedwczesne. Obecnie, tak jak ponad sześć dekad temu, wyjaśnienia problemu niestosowania się do zaleceń lekarskich poszukuje się na gruncie teorii i praktyki psychologicznej.
Celem publikacji Jolanty Życińskiej jest zbudowanie modelu integrującego dominujące podejścia teoretyczne dotyczące motywowania do zmiany zachowań ryzykownych. Pierwsze z nich to teoria społeczno-poznawcza Alberta Bandury oraz jej rozwinięcie – procesualny model działań zdrowotnych Ralfa Schwarzera. Drugie ujęcie to teoria autodeterminacji Edwarda L. Deciego i Richarda M. Ryana. Wybór tych podejść został dokonany nie tylko ze względu na bogatą dokumentację empiryczną o uniwersalnym charakterze, lecz także z uwagi na ich zastosowanie w pracy z pacjentami chorymi przewlekle.
W publikacji omówiono wytyczne dotyczące zmiany zachowań ryzykownych w chorobie, w tym korzyści płynące z ich stosowania przez pacjentów. Oprócz czynników motywacyjnych, analizie poddano takie uwarunkowania zmiany zachowań ryzykownych jak status socjoekonomiczny, rodzaj choroby przewlekłej oraz depresja. W drugiej części publikacji przedstawiono wyniki badań weryfikujących model zintegrowany w dwóch grupach pacjentów: po ostrym zespole wieńcowym oraz chorych z cukrzycą typu 2.
Publikacja ukazała się nakładem PWN przy wsparciu finansowym Uniwersytetu SWPS.
Książka na stronie wydawnictwa »
Z recenzji prof. dr hab. Marioli Bidzan
i prof. dr hab. Aleksandy Łuszczyńskiej
Z recenzji prof. dr hab. Marioli Bidzan
Koncentrując się na motywacji do zmiany zachowań ryzykownych w chorobie, Autorka wypełniła lukę związaną z tym zagadnieniem, brak bowiem dotychczas, nie tylko w warunkach polskich, tak całościowego dzieła. Krytyczne podejście do dotychczasowych badań i istniejących teorii oraz wnikliwość w odniesieniu do istniejącego stanu rzeczy są bezcenne.
Z recenzji prof. dr hab. Aleksandy Łuszczyńskiej
W związku z rozwojem nowych technologii, metod leczenia, długości życia, każdy czytelnik ma lub będzie miał w swojej najbliższej rodzinie do czynienia z osobą chora na choroby układu krążenia lub cukrzycę. Monografia dr Życińskiej pomoże zrozumieć, jak motywować takie osoby do zmiany zachowań odpowiedzialnych za utrzymanie symptomów tych chorób.
O autorze
dr Jolanta Życińska
Jest psychologiem, adiunktem na katowickim wydziale Uniwersytetu SWPS. Interesuje się psychologią zdrowia, a szczególnie podmiotowymi i społecznymi zasobami w sytuacji choroby, modelami zmiany zachowań zdrowotnych oraz projektowaniem i ewaluacją oddziaływań w tym obszarze. Jest autorką wielu publikacji poruszających te zagadnienia, między innymi monografii „O rzuceniu palenia inaczej. Podręcznik dla osób, które chcą rzucić palenie i dla tych, które chcą im w tym pomóc” i „Psychologia zdrowia. W poszukiwaniu pozytywnych inspiracji” (współautorka) oraz artykułów w takich czasopismach jak Quality of Life Research, Reports of Practical Oncology and Radiotherapy czy Polish Psychological Bulletin. W latach 2002–2015 była członkiem Zarządu Sekcji Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.