Poznawcze i motywacyjne determinantymagii sympatycznej w bliskich związkach

Zjawisko magii sympatycznej (SM) polega na postrzeganiu obiektów tak, jakby były tym, do czego się w sposób symboliczny odnoszą. W kontekście bliskich związków SM przejawia się w traktowaniu przedmiotów związanych z bliską osobą tak, jakby stanowiły część tej osoby lub zawierały jej „esencję”.

Chociaż SM wynika z zasad poznania, które zniekształcają rzeczywistość, zjawisko to może mieć dobroczynne działanie polegające na łagodzeniu uczucia samotności i dystresu związanego z rozstaniem. Dzięki SM przedmioty związane z bliską osobą mogą funkcjonować na zasadzie jej substytutu (tzw. „obiektu zastępczego”).

Opierając swoje poznanie na heurystyce podobieństwa i styczności (składających się na tak zwane „prawa magii sympatycznej”) ludzie mogą postrzegać przedmioty takie jak zdjęcia partnera, ubrania lub prezenty tak, jakby pozostały w nich esencjonalne właściwości partnera (umysł, intencje, emocje). Behawioralnymi wskaźnikami takiego sposobu myślenia byłoby kierowanie do obiektów zachowań przywiązaniowych, na przykład przytulanie się czy spanie z ubraniami partnera.

Celem badań założonych w projekcie było określenie procesów poznawczych i motywacyjnych, które determinują SM na poziomie deklaratywnym i behawioralnym. Naukowcy zbadali SM jako formę działań celowych, które w kontekście romantycznej relacji dotyczyły regulowania poczucia bliskości.

Rzeczy materialne kojarzone z bliskimi mają przypominać ludziom o znaczeniu więzi społecznych, wywoływać wspomnienia i nostalgię. W projekcie zaproponowano, aby artefakty związane z ważnymi ludźmi nie tylko przypominały ludziom o więziach, lecz także umożliwiały doświadczenie bezpośredniej obecności kochanej osoby.

Zespół dr Niemyjskiej opracował i opublikował krótką metodę do pomiaru przywiązania do przedmiotów kojarzonych z bliską osobą, Skalę Romantycznej Magii Sympatycznej (zarówno w wersji polsko- jak i anglojęzycznej). Badania pokazały, że przywiązanie do przedmiotów może zależeć od dwóch niezależnych czynników: tendencji do intuicyjnego formułowania sądów i motywacji do poszukiwania bliskości w związku romantycznym. Chociaż przywiązanie do przedmiotów wydaje się do pewnego stopnia błędem poznawczym, wykazano, że jest to proces wynikający z określonej motywacji.

Podczas realizacji projektu naukowcy wykazali, że w warunkach nieuniknionej separacji przywiązanie do przedmiotów może być bardziej efektywną strategią radzenia sobie ze stresem niż dobrze opisana w literaturze strategia bazująca na nostalgii. Przywiązanie do przedmiotów wydaje się szczególnie dobroczynne w warunkach niemożliwej do uniknięcia separacji (np. z powodu przebywania w więzieniu, śmierci, samotnej podróży czy emigracji), ponieważ tworzy ono rodzaj bezpośredniej, kompensacyjnej relacji z obiektem. Inaczej jest z nostalgią – wywołuje wspomnienia, co sprawia, że koncentrujemy sie na przeszłości. Jeśli teraźniejsze warunki mocno różnią się od przeszłych z powodu fundamentalnej zmiany w czyimś życiu, nostalgia może pogarszać funkcjonowanie, ponieważ przypomina ludziom o tym, co zostało stracone.

Wyniki badań przyczyniają się do rozróżnienia procesów zaangażowanych w radzenie sobie z separacją przy pomocy przedmiotów. Wskazują na funkcjonalną odmienność przywiązania do przedmiotu i nostalgii. Różnice te powinno się uwzględniać w przyszłych badaniach, aby uniknąć uproszczeń w rozumieniu psychologicznego znaczenia przedmiotów materialnych.

Na podstawie wyników można przyjąć, że przywiązanie do obiektów kojarzonych z kochanymi osobami ma swoje źródło w relacjach społecznych, ponieważ wiąże się z potrzebą bliskości oraz odczuwaną intymnością i satysfakcją. W sytuacji separacji przywiązanie do przedmiotów może zatem zwiększać poczucie bliskości i redukować samotność.

Podsumowując, istniejące badania często ograniczają rolę przedmiotów w radzeniu sobie ze stresem do wywoływania nostalgii. Zespół dr Niemyjskiej wykazał, że osoby mogą postrzegać przedmioty jak wehikuł, pozwalający utrzymać poczucie bliskości drogiej osoby, zwłaszcza gdy obiektywnie nie można być razem. Badania powinny pomóc w dokonywaniu bardziej trafnych i wieloaspektowych pomiarów radzenia sobie ze stresem w oparciu o przedmioty oraz zachęcać do opracowania teorii wyjaśniających, kiedy przywiązanie do przedmiotów izoluje osobę społecznie (jak w przypadku obsesyjnego zbieractwa), a kiedy pozwala utrzymać poczucie więzi.