Ponad 6,5 mln z NCN i NAWA na projekty naszych naukowców

Zrealizowane w latach 60. XX wieku przez Stanleya Milgrama eksperymenty nad posłuszeństwem wobec autorytetu były bez żadnych wątpliwości jednymi z kamieni milowych psychologii społecznej. Przedstawiony przez Milgrama fenomen wskazujący na siłę zaaranżowanej sytuacji i jej wpływ na zachęcanie człowieka do rzeczy niegodnych i moralnie złych pokazał niebywale istotną rzecz. Oto wystarczy stworzyć odpowiednie okoliczności a tak zwani „zwykli ludzie” będą w stanie razić prądem (w niektórych warunkach – do śmierci) zupełnie niewinnego człowieka.

Warto jednak zaznaczyć, że nie da się podsumować badań Milgrama i całego nurtu analiz nad posłuszeństwem słowami „ludzie są źli”. Lepiej będzie napisać „ludzie mogą robić złe rzeczy, jeśli sytuacja ich do tego skłoni”. Jednak jeśli znacząca część odpowiedzialności za ich zachowanie tkwi w sytuacji, to można z tego wysnuć także inne pytanie: czy da się tak ją zaaranżować, by ludzie byli nieposłuszni? Albo by choć byli posłuszni mniej? Temu właśnie poświęcony jest nasz projekt. Zadajemy w nim sobie pytanie o czynniki, które mogą sprawiać, by ludzie w paradygmacie Milgrama będą postrzegali „ucznia” jako kogoś „swojego” – innymi słowy, aby byli w stanie empatyzować z nim bardziej i w związku z tym odczuwać większą potrzebę oporu wobec wyrządzanej mu krzywdy.

Dzięki środkom z NCN prof. dr hab. Dariusz Doliński z Uniwersytetu SWPS, Filia we Wrocławiu zbada mechanizmy leżące u podstaw bezrefleksyjnego posłuszeństwa, jakie zaobserwował w swoich badaniach Milgram oraz jego naśladowcy i pokaże, co zrobić, by posłuszeństwo to było mniejsze. We współczesnym świecie, zagrożonym ekstremizmami, wydaje się to kwestia niebywale ważna.

W 1999 roku Rząd Chiński zabronił działalności ruchu Falun Gong. Ruch ten nigdy nie kwestionował istniejącego porządku politycznego, ale kładł nacisk na medytacje duchowe i ćwiczenia fizyczne zmierzające do polepszenia dobrostanu. Podobne stowarzyszenia pojawiają się w różnych historycznych okresach na Zachodzie i Wschodzie. Na ogół ruchy takie popularne są wśród tych, którzy czują się wykluczeni, dając im szansę na, choćby iluzoryczną, zmianę statusu, uzyskanie wewnętrznej niezależności od opresyjnego reżimu.

W projekcie badawczym prof. dr hab. Leszek Koczanowicz skoncentruje się na tym, jak ruchy takie mogą być skonceptualizowane w naukach społecznych i humanistycznych. Przeanalizuje koncepcję powiązania między ciałem a władzą.

Dzięki środkom finansowym z NCN prof. dr hab. Leszek Koczanowicz z Uniwersytetu SWPS, Filia we Wrocławiu  pokaże, jak mikrofizyka emancypacji może wyłonić się z codziennych praktyk kulturowych, szczególnie działań cielesnych i, z kolei, jak będą one zmieniać krajobraz kulturowy społeczeństwa, co może prowadzić do zmian politycznych w kierunku wyzwolenia.

Istnieje potrzeba badań teoretycznych dotyczących nieopisanych dotychczas, typów zdarzeń prawnych np. „zgód” udzielanych sobie nawzajem przez strony stosunku pracy oraz inne podmioty będące podmiotami prawa pracy, w szczególności zbiorowego prawa pracy oraz nienależące do kategorii podmiotów prawa pracy.

W niektórych przypadkach „zgoda” przyjmuje postać czynności prawnej, w innych czynności zbliżonej do czynności prawnej, niekiedy aktu administracyjnego (por. np. art. 3045 k.p.) czy wreszcie działania sądu (art. 22 § 3 k.p.). Pod jednolitym pojęciem zgody wydają się zatem kryć różne, co do charakteru prawnego, zdarzenia. Wymagają one systematyzacji i generalizacji, która pozwoli na ocenę, na ile spójnie ustawodawca posługuje się tym pojęciem i na ile, w podobnych przypadkach, zgoda ma tę samą prawną specyfikę.

Celem projektu jest zatem po pierwsze wyselekcjonowanie istniejących, w obecnie obowiązującym prawie pracy, normatywnych przypadków udzielania zgody. Następnie, ustalenie charakteru prawnego poszczególnych przypadków „zgód” z uwzględnieniem statusu prawnego podmiotu upoważnionego przez ustawodawcę do jej udzielania. Ponadto zostanie dokonana ocena roli „zgody”, jako instrumentu kształtującego treść, a niekiedy legalizującego zachowania stron indywidualnych i zbiorowych stosunków pracy. Celem projektu jest także opisanie modelu, ewentualnie modeli zgody, jako szczególnego rodzaju czynności konwencjonalnej występującej w stosunkach indywidualnego lub zbiorowego prawa pracy.

Środki finansowe z NCN pozwolą dr Monice Lewandowicz-Machnikowskiej z Wydziału Prawa i Komunikacji Społecznej, Filia we Wrocławiu ustalić, jak powinien wyglądać model lub modele czynności w postaci udzielania zgody, jako szczególnego rodzaju czynności występującej w stosunkach prawa pracy i w jaki sposób ustawodawca może posługiwać się tym instrumentem dla kształtowania stosunków z zakresu prawa pracy.

Demografia rozwiniętych społeczeństw ulega silnemu i trwałemu trendowi: starzeniu się. Z tych powodów, państwa UE od dawna poszukują rozwiązań dla problemu starzejącego się społeczeństwa. Wiele inicjatyw, programów i działań ma na celu poprawę dobrostanu osób starszych. Z tych powodów, państwa UE od dawna poszukują rozwiązań dla problemu starzejącego się społeczeństwa. Wiele inicjatyw, programów i działań ma na celu poprawę dobrostanu osób starszych. W XXi wieku wiele kwestii przeniosło się do internetu.

Niestety portale i platformy e-commerce zwykle są projektowane w celu maksymalizacji przychodów, a nie z punktu widzenia specjalnych potrzeb różnych grup konsumentów. Dotyczy to także starszych konsumentów. Te dwa trendy: starzenie się społeczeństw i wzrost rynku e-commerce, wskazują na potrzebę specjalnego projektowania platform i usług e-commerce dla starszych konsumentów. Takie platformy mogą stać się częścią rosnącego sektora „srebrnej gospodarki”, obejmującej usługi i rynki dedykowane potrzebom osób starszych.

Badania z dziedziny psychologii, wykonane przez Uniwersytet SWPS, wykazały, że związane z wiekiem zmiany kognitywne mogą wpływać na zachowanie starszych e-konsumentów. Dzieje się tak, ponieważ handel
elektroniczny wymaga rozwiązywania skomplikowanych problemów podejmowania decyzji, co jest spowodowane zalewem informacji. Psychologowie zajmujący się starzeniem wykazali, że osoby starsze mają trudności w radzeniu sobie z takimi problemami decyzyjnymi, w porównaniu do młodszych osób dorosłych. Osoby starsze także wyszukują mniej informacji niż osoby młodsze przed podjęciem decyzji, z powodu związanego z wiekiem spadku możliwości i zasobów kognitywnych oraz zmian w procesie motywacji.

Kiedy starsi konsumenci podejmują błędne lub nieoptymalne decyzje podczas zakupów online z powodu ograniczeń kognitywnych związanych z wiekiem, uczą algorytmy rekomendacyjne nieprawidłowych decyzji. Starsi konsumenci są uwięzieni w błędnym kole błędnych decyzji wskutek błędnych rekomendacji spowodowanych błędnymi decyzjami. Przerwanie tego błędnego koła jest jednym z celów tego projektu. Aby oceniać i testować nowe propozycje adaptacyjnych interfejsów oraz algorytmów rekomendacyjnych dla starszych konsumentów, stworzymy eksperymentalną platformę e-commerce. Ta platforma będzie używana do testowania kognitywnych umiejętności starszych konsumentów, którzy będą kupowali wirtualne produkty płacąc wirtualną walutą.

Środki finansowe z NCN pozwolą prof. dr. hab. Grzegorzowi Sędkowi z Uniwersytetu SWPS w Warszawie opracować nowe metody wspomagania, interfejsy i algorytmy, które wspomogą ludzi w starszym wieku w dokonywaniu bardziej optymalnych wyborów w złożonych zadaniach decyzyjnych dotyczących zakupów internetowych.

Gdy mamy luki w swojej pamięci, często zwracamy się do kogoś bliskiego, licząc na to, że być może ta osoba przyjdzie nam z pomocą. Problem powstaje wtedy, gdy jedyną osobą mogącą nam pomóc w udzieleniu odpowiedzi jest ktoś, kogo nie znamy. Jest to coraz częstsza sytuacja w dzisiejszym świecie – życie społeczne stopniowo przenosi się do internetu, w którym anonimowość jest często jedną z ważniejszych cech wszelkich interakcji. Jak więc wtedy możemy zdecydować, czy informacje od innej osoby są godne zaufania? Czy możemy się tego nauczyć poprzez obserwację wypowiedzi tej osoby? I czy polegamy tylko na informacjach od osób wiarygodnych, ignorując jednocześnie informacje z niepewnych źródeł?

Celem tego projektu jest udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania poprzez zbadanie wpływu trzech czynników – cech osoby uczącej się (= nas), społecznego źródła informacji (= innej osoby), oraz zadania pamięciowego – na uczenie się, czyja pamięć jest godna zaufania.

Dzięki środkom finansowym z NCN dr Katarzyna Zawadzka z Uniwersytetu SWPS w Warszawie zmierzy się z głębszym zrozumieniem procesów, które wpływają na nasze zaufanie do czyjejś pamięci. Poleganie na informacjach od innych osób jest adaptacyjnym procesem, z którego niewątpliwie warto korzystać – ale ważne jest przy tym, żeby koszty polegania na czyjejś pamięci nie przewyższały korzyści.

Projekt będzie miał na celu przeanalizowanie roli czynników ryzyka i czynników ochronnych w prognozowaniu i monitorowaniu prawdopodobieństwa popełnienia czynu zabronionego u sprawców objętych izolacyjnym systemem środków leczniczo zabezpieczających oraz u skazanych odbywających karę pozbawienia wolności.

Uzasadnienia dla podjęcia problemu badawczego dostarcza analiza dostępnej, rodzimej literatury poruszającej problem uwarunkowań przemocy i przestępczości, która ukazuje wyraźnie potrzebę opracowania i wprowadzenia skutecznych, obiektywnych i odpowiednio trafnych procedur oceny prawdopodobieństwa ich pojawienia się. W podobnym tonie wypowiadają się specjaliści z zakresu prawa karnego, wskazując na istniejący aktualnie rozdźwięk pomiędzy oczekiwaniami Ustawodawcy a możliwościami diagnostów warunkowanymi dostępnością na Polskim rynku (a raczej jej brakiem) zaawansowanych metod umożliwiających precyzyjna ocenę nasilenia ryzyka przemocy. Prognoza taka jest trzonem Ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób z 2013 roku, która uzależnia wybór środka, dozór prewencyjny lub umieszczenie (izolację) w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym, od „wysokości” prawdopodobieństwa pojawienia się przemocy w przyszłości.

Środki finansowe z NCN pozwolą prof. dr. hab. Józefowi Gierowskiemu z Uniwersytetu SWPS w Katowicach dostarczyć specjalistom szacującym, na potrzeby sądu, ryzyko przemocy kryminalnej, solidnych, opartych na naukowych dowodach podstaw do opiniowania o zasadności stosowania tzw. środków leczniczo-zabezpieczających czy podejmowania decyzji o sposobie wykonania kary pozbawienia wolności uwzględniającej prognozę społeczno-kryminologiczną.

Sądy moralne stanowią kluczowy element życia społecznego. To na ich podstawie decydujemy, kto zasługuje na nasze zaufanie, kogo należy unikać, jakie zachowania są pożądane, a które należy ukarać. Nie tylko wierzymy w obiektywność naszego moralnego kompasu, ale także bardzo często bezgranicznie mu ufamy, co często prowadzi do kontrowersji lub społecznych sporów. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest powszechne przekonanie o racjonalnej i obiektywnej naturze sądów moralnych, którego nie potwierdzają badania naukowe. W ciągu ostatnich dwóch dekad badacze zajmujący się psychologią moralności odkryli, że ludzie wydają sądy moralne częściej w oparciu o powstający szybko i automatycznie afekt niż świadome i racjonale przesłanki.

Lubienie wynikające z wcześniej wzbudzonej postawy może być silnym źródłem zniekształceń ocen moralnych. To odkrycie oraz fakt, że psychologia moralności prawie wcale nie zajmowała się systematycznym badaniem wpływu postaw i nastrojów na sądy moralne doprowadziło do przekonania, że będzie to główny cel opisywanego projektu. W ramach opisywanego projektu zespół projektowy zamierza przeprowadzić dziesięć eksperymentów, w których będzie poszukiwać moderatorów i mediatorów wpływu postaw i nastrojów na oceny moralnego charakteru.

Środki finansowe z NCN pozwolą dr. Konradowi Bocianowi z Uniwersytetu SWPS w Sopocie pozwoli uzupełnić poważną lukę w wiedzy nad moralnością ukazując jej afektywną i subiektywną naturę w nowym, dotąd niepoznanym naukowo świetle.

Program Polskie Powroty Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA) ma na celu zachęcić do powrotu polskich naukowców, którzy wzmocnią potencjał badawczy naszych ośrodków, poprzez stworzenie warunków umożliwiających podjęcie przez nich pracy w polskich uczelniach lub jednostkach naukowych. Dzięki programowi krajowe uczelnie i jednostki naukowe mają szansę pozyskać do współpracy specjalistów posiadających międzynarodowe doświadczenie oraz wiedzę z zakresu najnowszych trendów badawczych w swojej dyscyplinie naukowej.

Dr Katarzyna Zawadzka otrzymała finansowanie na zatrudnienie w Wydziale Psychologii Uniwersytetu SWPS w Warszawie oraz na stworzenie zespołu badawczego.

prof. dr hab. Dariusz Doliński
II Wydział Psychologii, Filia we Wrocławiu

• Konflikt unikanie – unikanie i jego konsekwencje dla posłuszeństwa w paradygmacie Milgrama
• konkurs: OPUS 15
• kwota dofinansowania: 697 740 zł

prof. dr hab. Leszek Koczanowicz
II Wydział Psychologii, Filia we Wrocławiu

• Władza somatyczna i mikrofizyka emancypacji: w kierunku kultury wyzwolenia
• konkurs: OPUS 15
• kwota dofinansowania: 211 820 zł

dr Monika Lewandowicz-Machnikowska
Wydział Prawa i Komunikacji Społecznej, Filia we Wrocławiu

• Zgoda jako zdarzenie prawa pracy
• konkurs: OPUS 15
• kwota dofinansowania: 247 240 zł

prof. dr hab. Grzegorz Sędek
Wydział Psychologii w Warszawie

• Wspieranie ludzi w starszym wieku w dokonywaniu bardziej optymalnych wyborów w złożonych zadaniach decyzyjnych dotyczących zakupów internetowych
• konkurs: OPUS 15
• kwota dofinansowania: 1 023 400 zł

dr Katarzyna Zawadzka
Wydział Psychologii w Warszawie

• Komu zaufać? Poznawcze determinanty uczenia się od innych osób
• konkurs: OPUS 15
• kwota dofinansowania: 1 203 300 zł

prof. dr. hab. Józefowi Gierowskiemu
Wydział Zamiejscowy w Katowicach

• Rola czynników ryzyka i czynników ochronnych w ocenianiu i monitorowaniu prawdopodobieństwa popełnienia czynu zabronionego u sprawców objętych izolacyjnym systemem środków leczniczo-zabezpieczających oraz odbywających karę pozbawienia wolności
• konkurs: OPUS 15
• kwota dofinansowania: 986 932 zł

dr Bocian Konrad
Wydział Zamiejscowy w Sopocie

• Poszukiwanie mediatorów i moderatorów wpływu postaw oraz nastrojów na oceny charakteru moralnego
• konkurs: OPUS 15
• kwota dofinansowania: 506 700 zł

dr Katarzyna Zawadzka
Wydział Psychologii w Warszawie

• Zatrudnienie Powracającego Naukowca Katarzyny Zawadzkiej oraz członków stworzonej przez nią Grupy Projektowej
• konkurs: NAWA 1
• kwota dofinansowania: 1 715 000 zł