Tutoring jako poszukiwanie wolności

Tutoring jest metodą edukacyjną opartą na relacji „mistrz-uczeń”, której celem jest pobudzanie rozwoju osobistego i edukacyjnego studenta. Natomiast tutoriale, czyli sesje indywidualne i spotkania w małych grupach, są nastawione na odkrywanie talentów, umiejętności, pasji, predyspozycji studentów oraz na rozwijanie ich. Chodzi również o to, aby zachęcić studentów do samodzielnej pracy naukowej, pogłębiania zdobytej wiedzy oraz odkrywania swoich mocnych stron. Metoda tutoringowa jest podejściem spersonalizowanym i całościowym, uwzględniającym to, że każdy student jest inny i że jego życie i rozwój odbywa się jednocześnie w wielu sferach.

Istotą tutoringu jest wspieranie procesu rozwoju studenta w taki sposób, aby pomóc mu odkryć to, co w jego potencjale najcenniejsze. Zainspirować go do samodzielnego poszukiwania, myślenia i tworzenia. Tutoring w ujęciu klasycznym, praktykowany na renomowanych uniwersytetach Oxford i Cambridge, realizowany jest w formie godzinnych spotkań tutora ze studentem. Spotkania odbywają się regularnie co tydzień przez cały trymestr. Student pracuje indywidualnie nad wybranym obszarem lub tematem. Swoje wnioski, zwłaszcza w przypadku nauk humanistycznych i społecznych, ujmuje w formie eseju, który jest punktem wyjścia do rozmowy z tutorem.

Na obu wspomnianych uczelniach samodzielna praca, której rytm wyznaczają kolejne spotkania z tutorem, są podstawową formą kształcenia, którą uzupełniają wykłady i seminaria. W ciągu trzech lat student pracuje z kilkunastoma tutorami, z którymi odbywa łącznie około stu pięćdziesięciu spotkań. Natomiast na polskich uczelniach tutoring jest zwykle mało znaczącą formą zajęć, które są jedynie drobnym uzupełnieniem realizowanych wykładów, seminariów, warsztatów i konwersatoriów. Tutoriale są nieobowiązkową formą zajęć i nie zawsze mają wysoką jakość. Panuje także dość powszechne przekonanie, że tutoring nie pasuje do polskiego modelu edukacji akademickiej, bardziej promującego ilość, niż jakość. Ale ta sytuacja powoli się zmienia i coraz więcej polskich uczelni wdraża skutecznie programy tutoringowe.

Znana w środowisku akademickim definicja mówi, że tutor to mentor, który używa narzędzi coachingowych. Oznacza to, że tutor realizujący cele tutoringu akademickiego pracuje metodami coacha i stosuje różne techniki coachingowe, m.in. aktywne słuchanie, odpowiednie zadawanie pytań, inspirowane do rozwoju, stawianie wyzwań oraz wyznaczanie celów edukacyjnych i rozwojowych. Oprócz technik i podstawowych umiejętności coachingowych, tutor powinien posiadać i stosować metaumiejętności, jak: bycie otwartym i pozbawionym uprzedzeń (open-minded), nie ocenianie nikogo ze względu na płeć, wiek, rasę, narodowość, kulturę, religię, światopogląd, orientację seksualną, typ osobowości, status społeczny i materialny, stan zdrowia (non judgemental), nie powinien narzucać swojej woli i poglądów oraz umieć powstrzymać się od używania takich określeń, jak: „musisz”, „powinieneś”, „należy to zrobić”, „nie dyskutuj”, „masz to wykonać”, „musisz iść w tym kierunku” (non directional). Ponadto nie narzucać osobie, którą wspiera swoich własnych odpowiedzi i rozwiązań, nie dawać gotowych recept (no answer). Co więcej, powinien kierować się przekonaniem, że osoba z którą pracuje jest mądra, inteligentna i potrafi znaleźć w sobie odpowiedzi na stawiane pytania. Taka postawa tutora jest przejawem jego szacunku i wiary w możliwości rozwojowe swojego podopiecznego.

Mówi się, że najważniejszym narzędziem pracy tutora jest jego osobowość. Oczywiście ważne jest, żeby był kompetentny w tym obszarze wiedzy, po którym porusza się w pracy ze studentem. Jednak wiedza nie jest tu najważniejsza, tutor nie musi być ekspertem we wszystkich dziedzinach. Powinien wejść w rolę przewodnika, który może razem ze swoim podopiecznym wejść w nieznany im obu teren i pokazać jak można się po nim poruszać, jak go poznawać. A co najważniejsze, jak doświadczać przyjemności podróży samej w sobie, przyjemności odkrywania tego, co nowe i mało znane. Aby to było możliwe, tutor powinien być świadomy swoich własnych możliwości i znać zarówno swoje mocne strony, jak i słabe. Jego autentyczność ma polegać na odwadze bycia sobą i wewnętrznej spójności. Gdy będzie w stanie odsłonić część siebie, wtedy rzeczywiście będzie mógł stać się dla swojego ucznia mistrzem, dojrzałym przewodnikiem. Może nim być tylko w tych obszarach, które sam dobrze zna i czuje się w nich pewnie.

Wszystkie te wymagania i oczekiwania nakładają na tutora obowiązek dbania o własny rozwój zawodowy i osobisty. Doświadczenie pokazuje, że spotkanie kogoś, kto autentycznie w nas wierzy, kto pomaga nam rozpoznawać własne silne strony, jest uwalniające i motywuje do pracy nad sobą. Warto jednak pamiętać, że aby ta relacja się rozwijała potrzeba wolności, szacunku i wzajemności, a uczeń musi być gotowy, by iść za mistrzem. Istotę tej zasady dobrze oddaje znane buddyjskie przysłowie: „Gdy uczeń jest gotowy, spotyka mistrza”. Autorytet tutora nie polega na jego władzy i posiadanej wiedzy, lecz jest funkcją jego dojrzałości i mądrości życiowej. Nie oznacza to jednak, że tutor wobec swojego podopiecznego powinien być tylko troskliwy, opiekuńczy, wyrozumiały i życzliwy. Mając na uwadze jego rozwój tutor z jednej strony powinien dostosować się do jego możliwości, a z drugiej – ma być wobec niego odpowiednio asertywny i wymagający.

Tutoring jest procesem, którego rytm i zakres wyznaczają kolejne spotkania. W zależności od tego, na czym się koncentruje, mówimy o tutoringu rozwojowym albo naukowym. W procesie tutoringu rozwojowego tutor pracuje w obszarze osobowości, wartości, talentów i celów indywidualnych studenta. Pomaga wprowadzić w obszar jego refleksji i zainteresowań temat wartości fundamentalnych, którymi są prawda, dobro, mądrość, odpowiedzialność, przyjaźń, odwaga, otwartość, tolerancja. Kluczowym celem tutora jest to, żeby student funkcjonował w swoim życiu autentycznie, samodzielnie, świadomie i spójnie, a nie konformistycznie dopasowywał się do jakiegoś zewnętrznego, narzuconego mu wzorca. Każdy student ma określone predyspozycje osobowościowe i wyjątkowe talenty. Niektóre rodzaje działań może wykonywać szybciej, lepiej i z większą przyjemnością niż inni. Z kolei inne poczyniania mogą go osłabiać, robi je wolniej i gorzej niż inni. W naszej kulturze panuje przekonanie, że najważniejszym zadaniem nauczyciela i rodzica jest wspieranie ucznia w tym, co idzie mu słabiej, gdyż tam właśnie potrzebuje pomocy i interwencji. Co więcej, jak pokazują to badania, ponad 60 proc. polskich rodziców uważa, że najważniejszą rzeczą w wychowaniu i rozwoju dzieci i młodzieży jest posłuszeństwo. Oznacza to, że samodzielność i niezależność w myśleniu i działaniu nie są tym, czego rodzice oczekiwaliby od swoich dzieci. Idea tutoringu mówi coś zupełnie przeciwnego: najważniejsze w rozwoju i wychowaniu młodych ludzi jest rozwijanie w nich samodzielnego i krytycznego myślenia, odwaga w kwestionowaniu statusu quo oraz podejmowanie wyzwań.

Istotna jest także pomoc w odkrywaniu talentów i pasji, które posiadają młodzi ludzie. Talenty jak wiadomo nie rozwiną się samodzielnie, i to właśnie w tych sferach, w których jesteśmy najzdolniejsi, potrzebna jest koncentracja i szczególny wysiłek, gdyż tam jesteśmy w stanie osiągnąć najwięcej. To dzięki rozwijanym talentom, wspieranym przez takie cechy, jak wytrwałość w dążeniu do celu i samodyscyplina, studenci uczestniczący w procesie tutoringu rozwijają się i odnoszą znaczące sukcesy. Uniwersytety, w których studenci mają możliwość otrzymania takiego wsparcia rozwojowego, nazywane są „kuźniami” przyszłych noblistów. W ramach tutoringu rozwojowego (realizowanego także w małych grupach) studenci mają także możliwość rozwijania umiejętności efektywnej pracy zespołowej, która jest dzisiaj jedną z kluczowych umiejętności niezbędnych w procesie edukacji i badań naukowych. Jak wyznał to w swojej książce „Pułapki myślenia” prof. Daniel Kahneman (laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2002 roku): „Dopóki odległość między naszymi miejscami zamieszkania nie uniemożliwiła nam dalszej współpracy, cieszyliśmy się z Amosem nadzwyczajnym uśmiechem fortuny – wspólną pracą umysłową, która przynosiła lepsze wyniki, niż praca każdego z osobna, a także przyjaźnią, dzięki której wspólna praca była nie tylko produktywna, ale i przyjemna”. Dzięki tej współpracy nad procesami oceny i podejmowania decyzji Kahneman zdobył Nagrodę Nobla, którą otrzymałby prawdopodobnie również Amos Tversky (zmarł w 1996 r. w wieku 59 lat).

Jeśli chodzi o tutoring naukowy, to warto podkreślić, że polega nie tylko na przekazywaniu wiedzy, lecz także na poszukiwaniu mądrości. W tym procesie studenci uczą się niezależnego myślenia, argumentowania, samodzielności w wyrażaniu krytycznych opinii oraz podejmowania i uzasadniania swoich decyzji. Dzięki temu rozwijają swoją mądrość, która jest umiejętnością praktycznego wykorzystania posiadanej wiedzy i doświadczenia. Mamy tu wyraźne nawiązanie do założeń edukacji liberalnej (sztuk wyzwolonych), w której nacisk kładziony jest na umiejętność krytycznego myślenia, twórczego analizowania wiedzy, klarownego wyrażania idei własnych i cudzych, sztuki logicznej argumentacji i dyskusji. W ramach tutoringu naukowego wspieramy studentów w rozwijaniu ich pasji, motywujemy do eksploracji nowych tematów i problemów, które ciekawią studenta. Pasja, jak wiadomo, stanowi klucz do życiowych sukcesów, a jej odkrycie i obudzenie, to również jeden z celów tutoringu rozwojowego. Jak więc widać, granica pomiędzy tutoringiem rozwojowym i naukowym jest mało wyraźna, a ich cele są zbliżone.