Profesor Ewa Domańska w „Głosach Humanistyki” o historii, która patrzy w przyszłość

Profesor Ewa Domańska: „Problem w tej chwili polega na tym, że patrzymy na przyszłość tak, jakby miała być prostą kontynuacją tego, co było w przeszłości i jest obecnie. Robimy długoterminowe projekty, jakby rzeczywistość za 100 lat miała być taka sama, a ona wcale taka sama nie będzie”.
W nowym odcinku „Głosów Humanistyki” rozmawiamy o roli historii w kształtowaniu naszej przyszłości i teraźniejszości.
W miejscu inspiracji superbohaterki historii
Nagranie dziesiątego już odcinka podcastu, w którym poszukujemy bohaterek i bohaterów humanistyki, odbyło się w Poznaniu. Naszą rozmówczynią była tym razem profesor Ewa Domańska z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Urokliwe uliczki miasta doprowadziły nas do kawiarni o sympatycznej nazwie „Ptasie Radio”, która została nam polecona przez panią profesor. Wspięliśmy się na piętro po kamiennych schodach, które przyozdobione były malowanymi kafelkami z wizerunkami dzikich ptaków. Po wejściu do środka zobaczyliśmy przestrzeń pełną artystycznych detali: bar przypominający zabytkowe radio, kaflowy piec, zdobienia z suszonych kwiatów i drewniane meble z przetartą farbą. Natomiast w tle rozbrzmiewał prawdziwy śpiew ptaków – papużek, które znajdowały się w sali obok.
Zaprowadzono nas do dalszej części kawiarni. Tutaj ściany zdobiły abstrakcyjne obrazy, a sufit – drewniany stelaż ze sztucznymi kwiatami. Pani profesor dołączyła do nas po krótkiej chwili, a my zaprosiliśmy ją na wygodną ławeczkę z kwiatowym obiciem. Bohaterka odcinka zajęła miejsce przy mikrofonie i ze swojej torby, ozdobionej cytatem z piosenki Myslovitz, wyjęła kilka istotnych dla naszego spotkania książek. Po otrzymaniu kawy, herbaty i wyśmienitej szarlotki byliśmy gotowi do rozmowy z naszą gościnią.
Czy profesor Ewa Domańska jest superbohaterką, której szukamy?

Badaczka z nietypowym podejściem do historii
Ewa Domańska to profesorka nauk humanistycznych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest historyczką, metodolożką nauk humanistycznych oraz członkinią licznych instytucji naukowych. Pracuje jako badaczka i wykładowczyni.
Zajmuje się teorią i historią historiografii, pozaeuropejskimi i nieantropocentrycznymi podejściami do przeszłości, humanistyką ekologiczną oraz relacjami pomiędzy ludobójstwami a ekobójstwami. Interesują ją interdyscyplinarne i transdziedzinowe podejścia do badań przeszłości, m.in. historia antropologiczna, postkolonialna i wielogatunkowa. Jest autorką wielu projektów, m.in. historii ratowniczej, historii antycypacyjnej, humanistyki afirmatywnej i nekrodziedzictwa.
Zawsze mówiliśmy o tym, że w centrum historii jest człowiek, że historia jest tworzona przez człowieka. Nie, historia nie jest tworzona tylko przez człowieka, ale także przez zwierzęta, rośliny, minerały.
Profesor Domańska jest członkinią korespondentką Polskiej Akademii Nauk oraz Academia Europaea, gdzie promuje najwyższe standardy w badaniach przeszłości. Była także przewodniczącą (obecnie członkinią zarządu) International Commission for the History and Theory of Historiography (ICHTH). Jest też przewodniczącą Sekcji Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii Komitetu Nauk Historycznych PAN, członkinią Komitetu Nauk Historycznych PAN oraz Komitetu Nauk o Kulturze PAN. Od 2002 r. pełni funkcję profesora wizytującego na Stanford University. Współpracuje też z Instytutem Historii Współczesnej w Lizbonie i Instytutem Nauk o Człowieku w Wiedniu.
Zdobywczyni wielu nagród, grantów i wyróżnień
Profesor Ewa Domańska jest beneficjentką prestiżowych grantów i stypendiów, w tym Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Narodowego Centrum Nauki, Fundacji Fulbrighta i Fundacji Kościuszkowskiej. W 2024 r. otrzymała Nagrodę Honorową im. Joachima Lelewela w uznaniu za wybitny wkład w naukę w dziedzinie nauk pomocniczych historii, historiografii i metodologii. Jest laureatką Reinhart Koselleck Guest Professorship (Bielefeld University). Została wyróżniona również odznaczeniami państwowymi: Złotym Krzyżem Zasługi i Medalem za Długoletnią Służbę.
Autorka i redaktorka blisko 30 książek
Profesor Domańska może poszczycić się dużym dorobkiem naukowym. Do jej najważniejszych publikacji należą:
- „A história para além do humano” (FGV Editora, 2024);
- „Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała” (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017);
- „Knowledge in the Shadow of Catastrophe. Key Thinkers of Polish Humanities in the Post-War Era” (red. z Katarzyną Bojarską, Piotrem Filipkowskim, Jackiem Małczyńskim i Luizą Nader, Brill Schöningh, 2024);
- „Ekshumacje polityczne. Teoria i praktyka” (red. z Alexandrą Staniewską, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2023);
- „Wprowadzenie do metodologii historii” (red. z Janem Pomorskim, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022);
- „Humanistyka prewencyjna” (red. z Piotrem Słodkowskim i Moniką Stobiecką, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, 2022).
Prywatnie profesor Ewa Domańska jest miłośniczką mocnej herbaty earl grey oraz prosecco. Jest ciepłolubna, a prawdziwe ukojenie przynosi jej widok morza, słuchanie dźwięku fal i dotykanie gorącego piasku. Lubi patrzeć w bezkres – tam, gdzie horyzont bez oczekiwań. Mówi, że wolnego czasu nie ma, ale lubi zwiedzać miejsca i obiekty historyczne, muzea sztuki współczesnej, spotykać się ze znajomymi, organizować wspólne kolacje oraz relaksować się wspólną zabawą i tańcem. Chętnie ogląda filmy kostiumowe, sci-fi i fantasy, a jej ulubioną kreskówką są „Włatcy Móch”.
Moja rzetelność naukowa polega między innymi na tym, że wypowiadam się tylko na te tematy, na których się znam.
Różne oblicza historii
Rozmowa z prof. Domańską uświadomiła nam, że historia to nie tylko nauka o przeszłości, ale także teraźniejszości i przyszłości.
Jednym z ważnych wątków naszej rozmowy była interdyscyplinarność. Profesor podkreślała, że historia nie istnieje w próżni – jej sens odnajduje się w powiązaniu z innymi dyscyplinami, takimi jak antropologia, literaturoznawstwo, socjologia, a także nauki przyrodnicze. To właśnie dzięki temu, że historia łączy różnorodne perspektywy, może wpływać na rzeczywistość społeczną, choć, jak zauważyła nasza rozmówczyni, jej potencjał w neutralizowaniu negatywnych zjawisk społecznych jest ograniczony.
Bohaterka odcinka mówiła także o przyszłości historii, wskazując na problematyczne myślenie, jakoby przyszłość była prostym, linearnym przedłużeniem przeszłości. W tym kontekście przedstawiła koncepcję historii antycypacyjnej, która bada, jak przeszłość może pomagać w rozumieniu potencjalnych scenariuszy przyszłości, w których niepewne jest nawet to, czy sama akademia będzie nadal istnieć.
O śmierci i emocjach w nauce
Nie zabrakło także pytań o trudne tematy, takie jak śmierć. Profesor Domańska odniosła się do tego zagadnienia w sposób nieoczywisty – śmierć jest darem, naturalnym elementem człowieczeństwa, choć współczesna cywilizacja postrzega ją jako coś negatywnego i przytłaczającego.
Profesor Domańska podzieliła się również swoimi przemyśleniami na temat emocji w nauce. Podkreśliła, że historyk może być emocjonalny, jednak emocje te nie mogą przesłaniać rzetelności i obiektywizmu. Według niej humanistyka, choć oparta na racjonalności, ma także swoje źródła w intuicji i instynktach, które nierzadko prowadzą do ciekawych odkryć.
W tym odcinku podcastu znajdziesz odpowiedzi na pytania:
- Dlaczego lepiej myśli się poza uczelnią?
- Jak badania historyka wpływają na rzeczywistość społeczną?
- Dlaczego empatia w radości jest tak trudna?
- Kim jest naukowy patriota?
- Dlaczego historia ludowa może być problematyczna?
- Jak internet zmienia metodologię badań historycznych?
- Kto lub co tworzy historię?
- Czy historycy wróżą z kości?
- Czym jest historia antycypacyjna?
Historyk – zawód z misją
Dla profesor Domańskiej historia to coś więcej niż tylko zawód. To sposób życia, który kształtuje codzienne decyzje, sposoby spędzania wolnego czasu i poglądy. Bycie historykiem to nieustanne otwieranie się na pytania, które często wykraczają poza ramy jednej dziedziny nauki. To również gotowość do poszukiwania odpowiedzi w nieoczywistych miejscach i o niekonwencjonalnych porach.
Profesorka podkreśliła, że praca historyka to także odpowiedzialność – wobec społeczeństwa, przeszłości i przyszłych pokoleń, które będą interpretować nasze czasy. To rodzaj służby, w której badacz staje się pośrednikiem między tym, co było, a tym, co dopiero nadejdzie. Uprawianie historii wymaga ciągłej pracy nad sobą, rozwijania wyobraźni i empatii, które są niezbędne, aby zrozumieć zarówno ludzi z przeszłości, jak i tych, którzy dziś poszukują odpowiedzi na pytania o swoją tożsamość, miejsce w świecie i przyszłość.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o indygenności, roli szczurów w badaniach nad historią, pozytywnym podejściu do śmierci oraz akademickim patriotyzmie, posłuchaj najnowszego odcinka „Głosów Humanistyki”.
Aby poznać więcej inspirujących postaci humanistyki i nauk społecznych, śledź media społecznościowe „Głosów Humanistyki” i bądź na bieżąco z kolejnymi odcinkami!