Sprzeciwiamy się komunikacji, która wtórnie wiktymizuje – wspólne stanowisko Komitetu Psychologii PAN oraz naukowych towarzystw psychologicznych
Dziekan Wydziału Psychologii we Wrocławiu Uniwersytetu SWPS a także Przewodniczący Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej, prof. Tomasz Grzyb, wraz z sześcioma innymi naukowcami i naukowczyniami podpisał się pod wspólnym stanowiskiem Komitetu Psychologii PAN oraz naukowych towarzystw psychologicznych w sprawie społecznej odpowiedzialności w komunikowaniu o doświadczeniach traumatycznych dzieci, w tym w szczególności o przypadkach przestępstw o charakterze seksualnym. Publikujemy ten ważny apel w całości.
Krzywda nie może być narzędziem walki politycznej
Sygnatariusze i sygnatariuszki stanowiska – cenione autorytety naukowe z dziedziny psychologii – w swoim apelu do uczestników debaty publicznej wskazują na szczególną rolę dziennikarzy w przypadku informowania o przestępstwach popełnionych na małoletnich. Zwracają się do mediów o powściągliwość oraz dyskrecję w przekazywaniu informacji o przypadkach krzywdzenia dzieci. „To właśnie dzieci będące ofiarami są szczególnie narażone na szkody wyrządzane poprzez niewłaściwe informowanie o przestępstwach” – alarmują naukowcy. Swój głos kierują również do polityków, którzy mogą ulec pokusie, by dramatyczne wydarzenia wykorzystać w kampanii wyborczej i bieżących politycznych rozgrywkach.
Jednym z sygnatariuszy stanowiska jest dziekan Wydziału Psychologii we Wrocławiu Uniwersytetu SWPS – prof. Tomasz Grzyb. Pod listem otwartym widnieje również podpis Agnieszki Tousty-Ingielewicz, Przewodniczącej Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej im. prof. Zdzisława Bizonia i psychoterapeutki związanej z Kliniką Terapii Poznawczo-Behawioralnej Uniwersytetu SWPS.
W ostatnich tygodniach polską opinią publiczną wstrząsnęła sprawa samobójczej śmierci młodego człowieka, którego ogromna krzywda stała się narzędziem walki politycznej. Nie ma żadnych wątpliwości, że doszło do wtórnej wiktymizacji ofiary – upublicznienia jej danych osobowych i wizerunku. Towarzystwa naukowe zrzeszające polskich psychologów i psycholożki – w tym Polskie Stowarzyszenie Psychologii Społecznej, którego jestem prezesem – uznały, że warto przypomnieć, co badania naukowe mówią o takich sytuacjach. Chcemy także raz jeszcze zaapelować – wyłączmy pewne obszary naszego życia z bieżącej walki politycznej. Niech dobrostan skrzywdzonych nie będzie czymś, co można poświęcać w imię rosnących słupków w sondażach.
Wspólne stanowisko Komitetu Psychologii PAN oraz naukowych towarzystw psychologicznych w sprawie społecznej odpowiedzialności w komunikowaniu o doświadczeniach traumatycznych dzieci, w tym w szczególności o przypadkach przestępstw o charakterze seksualnym
Narażenie dzieci na traumę, w tym przemoc seksualną, jest jednym z najpoważniejszych problemów mających rozległe konsekwencje dla dobrostanu jednostek oraz zdrowia publicznego na świecie. Według najbardziej aktualnych szacunków (Moody i in., 2018), problem przemocy seksualnej wobec dzieci, w różnych formach, dotyka w krajach europejskich około 14 proc. dziewczynek i 6 proc. chłopców. Sprawcy tego typu przestępstw pochodzą z różnych środowisk, a przemoc seksualna może mieć miejsce zarówno wewnątrz rodziny, jak i poza nią. Doświadczenie przemocy seksualnej w dzieciństwie ma swoje długotrwałe, negatywne skutki dla funkcjonowania i zdrowia osób nim doświadczonych (Oddone Paolucci, Genuis i Violato, 2001). Wśród czynników zwiększających prawdopodobieństwo obniżenia dobrostanu w przyszłości wskazuje się narażenie na wtórną wiktymizację, czyli ponowne doświadczanie przez ofiarę przestępstwa jego negatywnych konsekwencji ze strony otoczenia. W przypadku dzieci, a szczególnie nastolatków, dla których przynależność do grupy oraz akceptacja przez rówieśników mają krytyczne znaczenie dla prawidłowego rozwoju i równowagi emocjonalnej, doświadczenie wtórnej wiktymizacji może pogłębić i tak dramatyczne skutki przemocy seksualnej (Hébert i in., 2016).
Wiedza dotycząca przeciwdziałania wtórnej wiktymizacji jest powszechnie dostępna i znalazła przełożenie na procedury stosowane w postępowaniu policji, prokuratury i sądów. Należy zaznaczyć, że badania (Tandon, 2007) wskazują na szczególną rolę dziennikarzy w przypadku informowania o przestępstwach popełnionych na małoletnich, gdyż to właśnie dzieci będące ofiarami są szczególnie narażone na szkody wyrządzane poprzez niewłaściwe informowanie o przestępstwach. Kluczowe znaczenie mają tutaj kwestie zupełnie podstawowe — empatia wobec cierpienia dzieci, traktowanie ich z szacunkiem, respektowanie ich godności, zachowanie poufności, uwrażliwienie na możliwe szkodliwe następstwa. To te obszary wskazuje jako zasadnicze dla pracy dziennikarzy The Dart Center for Journalism and Trauma, organizacja powstała w celu kształcenia w zakresie relacjonowania o zdarzeniach traumatycznych.
W niektórych przypadkach jedną ze skrajnych konsekwencji przemocy seksualnej wobec dziecka może być jego śmierć (np. samobójcza). Sposób informowania o takich zdarzeniach również powinien wpisywać się ogólnie przyjęte standardy. Liczne badania (np. Phillips & Carstensen, 1986; Niederkrotenthaler i in., 2020) pokazały, że nieodpowiedzialne informowanie o popełnionych samobójstwach w mediach może prowokować osoby znajdujące się w kryzysie psychicznym do podejmowania prób samobójczych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2016 r. opublikowała zalecenia dla mediów, powołując się na 50 lat badań nad imitacją i naśladownictwem (Bandura, Ross i Ross, 1963). Wytyczne WHO zalecają m.in. unikanie skandalizacji i rzucających się w oczy nagłówków, ograniczenie wykorzystania zdjęć i filmów wideo oraz zachowanie szczególnej ostrożności w przypadku zdarzeń z udziałem osób publicznych (Meindl i Ivy, 2017).
Choć współczesnych Polaków wiele różni, nadal dla większości z przedstawicieli naszego społeczeństwa, jedną z nadrzędnych grup wartości pozostaje rodzina, w tym ochrona dzieci (CBOS, 2020). Biorąc pod uwagę przywoływaną w tym stanowisku wiedzę dotyczącą konsekwencji przemocy seksualnej oraz nieprawidłowego sposobu informowania o tego rodzaju przestępstwach, apelujemy do przedstawicieli wszystkich uczestników debaty publicznej, a zwłaszcza mediów o powściągliwość w przekazywaniu informacji o przypadkach krzywdzenia dzieci. Apelujemy o podchodzenie do tych niezwykle delikatnych spraw z dyskrecją, empatią i wrażliwością. Niech pogoń za sensacją oraz chwilowa korzyść nie przesłania nadrzędnego dobra, jakim dla wszystkich powinna być ochrona małoletnich ofiar.
Jednocześnie apelujemy do przedstawicieli organizacji politycznych o zaniechanie posługiwania się medialnymi opisami krzywdzenia małoletnich w aktualnych rozgrywkach politycznych. Choć spory polityczne bywają związane z ostro formułowanymi poglądami i często są bezpardonowe, to wierzymy, że da się wskazać takie obszary, które z tej perspektywy powinny być wyłączone. Z całą pewnością jednym z nich jest dobro pokrzywdzonych dzieci.
prof. dr hab. Michał Harciarek, Przewodniczący Komitetu Psychologii PAN
prof. dr hab. Przemysław Bąbel, Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Psychologii Behawioralnej
dr hab. Małgorzata Dragan, prof. UW, Przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Badań nad Stresem Traumatycznym
dr hab. Tomasz Grzyb, prof. Uniwersytetu SWPS, Przewodniczący Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej
dr hab. Beata Krzywosz-Rynkiewicz, prof. UWM, Przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Rozwoju Człowieka
dr Katarzyna Orlak, Przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
Agnieszka Tousty-Ingielewicz, Przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej
Zobacz inne aktualności
